Της Γιώτας Δημητρίου
Υπάρχει χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός στη Κύπρο; Αν ναι, επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη του τόπου; Τι έδειξαν πρόσφατες ακαδημαϊκές έρευνες για Κύπρο αλλά και για άλλες Ευρωπαϊκές χώρες;
Με αφορμή την έρευνα της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου με θέμα τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό η οποία έχει διεξαχθεί σε Παγκύπρια Βάση και ολοκληρώθηκε την περασμένη βδομάδα και της οποίας τα αποτελέσματα θα έχουμε μέσα στους επόμενους μήνες, αλλά και με αφορμή μία παρόμοια πιλοτική έρευνα που έχει ήδη διεξάγει ο Δρ. Παναγιώτης Ανδρέου Επίκουρος καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) αλλά και Μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Οικονομολόγων Κύπρου και λόγω της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε χθες Παρασκευή 23 Μαρτίου 2018 στη Λάρνακα με θέμα τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό, η «24» κουβεντιάζει με τον Δρ. Aνδρέου.
Καταρχάς Δρ. Ανδρέου εσείς τι έχετε σπουδάσει;
Το πρώτο μου πτυχίο ήταν στην Διοικητική Επιστήμη, δηλαδή η διοίκηση επιχειρήσεων από τη πιο μαθηματική πλευρά, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό μου ήταν στα θέματα των χρηματοοικονομικών, συγκεκριμένα στην ανάπτυξη αλγόριθμων και μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης με εφαρμογές στις χρηματιστηριακές αγορές.
Γιατί επιλέξατε αυτούς τους κλάδους;
Τα μαθηματικά, η λογιστική και τα οικονομικά ήταν μαθήματα τα οποία με ενδιέφεραν από τον καιρό που ήμουν μαθητής. Ήδη από το πρώτο μου πτυχίο ανακάλυψα ότι παράλληλα με γοήτευε το κομμάτι της έρευνας, ότι ήθελα να ασχοληθώ με τα ακαδημαϊκά και αυτός ήταν άλλωστε ο λόγος που προχώρησα στην εκπόνηση διδακτορικής διατριβής.
Η ακαδημαϊκή γνώση σε θέματα χρηματοοικονομικά πόσο μπορεί να βοηθήσει σε περιόδους οικονομικής κρίσης;
Η ερώτηση αφορά στη Κύπρο ή γενικότερα;
Την Κύπρο αλλά και γενικότερα….
Αν το δούμε μέσα σε ένα κυπριακό πλαίσιο παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια αυτοί που είχαν λόγο στα χρηματοοικονομικά του τόπου ήταν άνθρωποι που προέρχονταν ως επί το πλείστο από την πολιτική σκακιέρα ή το χώρο των τεχνοκρατών του τόπου και όχι ιδιαίτερα από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Στο παρελθόν λοιπόν, στο νησί μας, δεν υπήρχε ουσιαστική παρέμβαση στις οικονομικές πολιτικές του κράτους, σε σημαντικό βαθμό, από ακαδημαϊκούς.
Άλλωστε ας μη ξεχνάμε πως η ακαδημαϊκή κοινότητα για τα δεδομένα της Κύπρου είναι κάτι καινούριο. Τα τελευταία μόλις τριάντα χρόνια έχουμε πανεπιστήμια στο τόπο μας με ακαδημαϊκούς ερευνητές, ενώ σε άλλες χώρες, όπως πχ στην Αγγλία, υπάρχουν ήδη εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Άρα ίσως να ήταν αναμενόμενο να πρέπει να περάσει κάποιο χρονικό διάστημα για να ξεκινήσει να δίνεται βήμα στην ακαδημαϊκή κοινότητα για θέματα που αφορούν στις πολιτικές του κράτους. Η αλήθεια είναι πως ξεκίνησαν σιγά σιγά οι πολιτικοί να δίνουν βήμα σε κάποιους ακαδημαϊκούς έτσι ώστε να εκφέρουν τις δικές τους απόψεις για θέματα διαμόρφωσης πολιτικής σε αυτά τα θέματα. Χρειάζεται όμως περισσότερη εμπλοκή και συνεργασία σε αυτό τον τομέα.
Θα ήταν καλύτερη η οικονομική κατάσταση της Κύπρου αν πριν την οικονομική κρίση υπήρχε μια διαβούλευση των πολιτικών μαζί με τους ακαδημαϊκούς του τόπου;
Πιστεύω πως ναι, θα μπορούσαμε να αποφύγουμε κάποιες μεγάλες δυσκολίες που παρουσιάστηκαν. Θα μπορούσαν να τεθούν κάποιες βάσεις που να διαμόρφωναν διαφορετικά κάποιες καταστάσεις μέσα από έγκαιρη διάγνωση των προβλημάτων.
Κατά τη δική μου άποψη χρειάζονται καλοί και ικανοί ακαδημαϊκοί που να συνδράμουν στη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών και σίγουρα μπορούν να ευεργετήσουν τον τόπο. Το ζήτημα είναι οι πολιτικοί και αυτοί που διαμορφώνουν πολιτικές να είναι ανοικτοί σε αυτές τις προτάσεις (αν βεβαίως τεκμηριωμένα φαίνεται πως οι προτάσεις είναι για το καλό του τόπου) και να μη μένουν κολλημένοι σε πολιτικά, κομματικά ή ιδιοτελή συμφέροντα.
Να μας αναφέρετε ένα παράδειγμα γι’ αυτό που λέτε;
Ναι, το 2013 δημιουργήθηκε το λεγόμενο “Εθνικό Συμβουλίο Οικονομίας” με Πρόεδρο τον Νομπελίστα καθηγητή οικονομικών κύριο Χριστόφορο Πισσαρίδη. Πιστεύω πως αν όχι όλοι τουλάχιστον οι περισσότεροι είχαμε δει θετικά το νεοσύστατο τότε αυτό Συμβούλιο το οποίο απαρτιζόταν από γνωστά ονόματα αξιόλογων ακαδημαϊκών του τόπου μας. Σκοπός του Συμβουλίου ήταν να κάνει έρευνες και μελέτες σε μεγαλύτερο βάθος απ` ό,τι μπορεί να κάνει ένα Υπουργείο ή κάποιοι τεχνοκράτες για να βοηθηθεί η πολιτική εξουσία να παίρνει αποφάσεις για την οικονομία που να βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία. Αυτό το Συμβούλιο αν και δεν έχει διαλυθεί, εντούτοις δεν το είδαμε να συνεδριάζει συστηματικά και ούτε φαίνεται να διαμορφώνει το οικονομικό πλαίσιο του τόπου με παρεμβάσεις ή θέσεις του. Φαίνεται πως είναι ανενεργό τα τελευταία χρόνια και πρέπει κάποιος να ψάξει να δει το γιατί. Μήπως οι ακαδημαϊκοί του Συμβουλίου είχαν θέσεις που δεν άρεσαν σε κάποιους; Γιατί;
Άρα, δεν φτάνει μόνο η ιδέα και το όραμα αλλά είναι σημαντικό να γίνεται εφικτή η μετουσίωση της ιδέας σε πράξη. Και βεβαίως για να γίνει αυτό ίσως κάποιες φορές να υπάρχει ανάγκη να σπάσουν κάποια πολιτικοιδεολογικά στεγανά για το ευρύτερο καλό της κοινωνίας και του τόπου.
Ως επίκουρος καθηγητής στο ΤΕΠΑΚ, ως ακαδημαϊκός, τι συμβουλές δίνετε στους φοιτητές σας όταν εκφράζουν μια γενικότερη απογοήτευση για τα οικονομικοκοινωνικά του τόπου μας;
Αυτό που τους λέω είναι πως δεν έχει δικαίωμα ένα παιδί των 18 και των 20 να απογοητεύεται! Όλη η ζωή είναι μπροστά τους για να την προγραμματίσουν και να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους. Οι νέοι μας είναι τυχεροί που ζουν στη Κύπρο και έχουν δύο δημόσια Πανεπιστήμια τα οποία έχουν επίσημα καταταγεί μέσα στα καλύτερα 400 Πανεπιστήμια του κόσμου. Να αναφέρω ότι εμείς στο ΤΕΠΑΚ, στις τελευταίες κατατάξεις των Times (Higher Education World University Rankings 2017-18) έχουμε καταφέρει να πάρουμε τη θέση 351 ανάμεσα στα 400 από τα 1,102 κορυφαία πανεπιστήμια παγκόσμια, και έτσι το ΤΕΠΑΚ κατατάσσεται 1ο από τα κυπριακά πανεπιστήμια. Όπως είχε αναφέρει και ο Πρύτανης του ΤΕΠΑΚ Καθηγητής Ανδρέας Αναγιωτός “είναι άθλος αυτό για τα 10 χρόνια λειτουργίας μας”.
Είναι λοιπόν πολύ θετικό το γεγονός ότι ένας μικρός τόπος ο οποίος πριν μόλις 30 χρόνια απέκτησε πανεπιστήμια και ακαδημαϊκή κοινότητα να βρίσκεται σήμερα στη λίστα με τα καλύτερα Πανεπιστήμια του κόσμου!
Οι νέοι μας οφείλουν να αξιοποιήσουν το χρόνο τους στο Πανεπιστήμιο να αναπτύξουν τις γνώσεις και δεξιότητες τους και να μην σκέφτονται μόνο Κυπριακά, αλλά Ευρωπαϊκά και Παγκόσμια αν χρειάζεται. Η γνώση είναι ένα πνευματικό απόκτημα το οποίο μπορείς να “κουβαλήσεις” και να το εφαρμόσεις παντού. Μετά τις σπουδές τους στο Πανεπιστήμιο μπορούν να ανοίξουν τα φτερά τους για οπουδήποτε επιθυμούν.
Ως Ακαδημαϊκός με ειδικότητα στα χρηματοοικονομικά πως βλέπετε την οικονομική κατάσταση της Κύπρου; Αληθεύει αυτό που μας λένε οι κυβερνώντες ότι “ήρθε η ανάπτυξη” ή μήπως οι χιλιάδες άνεργοι νέοι μας που έχουν μεταναστεύσει και οι μισθοί των 600 και 700 ευρώ αποδεικνύουν το αντίθετο;
Υπάρχουν κάποιοι οικονομικοί δείκτες τους οποίους παρακολουθούμε για να μπορούμε να προβούμε σε συμπεράσματα. Η πραγματικότητα είναι πως αρκετοί από τους αριθμούς που παρουσιάζονται φαίνεται να είναι θετικοί, ειδικότερα σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Φαινομενικά υπάρχει μια γενικότερη οικονομική ανάκαμψη. Αυτοί βέβαια οι αριθμοί μπορούν να μας οδηγήσουν σε συμπεράσματα για το χθες και το σήμερα, αλλά δεν μπορούν να προοιωνίσουν το μελλοντικό οικονομικό κλίμα. Άρα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για το τι θα συμβεί σε έξι μήνες ή δύο χρόνια. Προβλέψεις βέβαια και ενδείξεις υπάρχουν και φαίνεται πως θα υπάρξει μια οικονομική ανάπτυξη.
Πρέπει όμως να ξεχωρίσουμε δύο πράγματα:
- Σε μια κοινωνία που “ευημερούν οι αριθμοί “ δεν σημαίνει ότι αυτόματα ευημερούν και οι άνθρωποι.
- Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξαν τέτοιες κρίσεις στο τόπο μας που μεγάλωσαν το χάσμα εισοδημάτων με αποτέλεσμα την εξασθένιση της μεσαίας κοινωνικής τάξης που είναι ο στυλοβάτης μιας ευημερούσας οικονομίας. Την ίδια ώρα, δυστυχώς, ο μισθός των 700 και 800 ευρώ πάει να γίνει δεδομένο πλέον. Κατά τη δική μου άποψη οι μισθοί των 700 και 800 ευρώ είναι εξευτελισμός για τη κοινωνία του τόπου μας ειδικά για τους νέους μας που έχουν άρτια και σύγχρονη ακαδημαϊκή εκπαίδευση.
Παράλληλα οφείλουμε να αναφέρουμε πως αυτή τη στιγμή έχουμε πολλές οικονομικές προκλήσεις ως τόπος…
Όπως;
Όπως το θέμα των μη εξυπηρετουμένων δανείων, το οποίο αν δεν διαχειριστούμε σωστά και με προσοχή ίσως να φέρει μια άλλη οικονομική κρίση η οποία μπορεί να είναι πολύ δύσκολη.
Διαφαίνεται να ξεπερνούμε την οικονομική κρίση του 2013, αυτή τη στιγμή τα οικονομικά του κράτους φαίνεται να έχουν βελτιωθεί, αλλά η πραγματικότητα είναι πως ελλοχεύουν ακόμα πολλοί κίνδυνοι οι οποίοι χρειάζονται αμέριστη προσοχή και πάνω από όλα σωστούς χειρισμούς μέσα από έρευνες και μελέτες που μπορούν να προσφέρουν και οι ακαδημαϊκοί τους τόπου μας.
Με αφορμή την εκδήλωση που θα γίνει σήμερα (χθες) Παρασκευή 23 Μαρτίου στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας “Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης με θέμα : Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός, το πρόβλημα, οι συνέπειες και η αντιμετώπιση του”, υπό την Αιγίδα του Δήμου Λάρνακας και θα είστε ένας εκ των ομιλητών, ήθελα να σας ρωτήσω αν ο Κύπριος πολίτης είναι σωστά ενημερωμένος για τα οικονομικά του ζητήματα και αν όχι, μήπως αυτό έχει επιπτώσεις στη οικονομία του τόπου; Είμαστε ή όχι, χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι ως λαός;
Δυστυχώς η πραγματικότητα δείχνει ότι ναι, υπάρχει άγνοια για τα χρηματοοικονομικά τα οποία απασχολούν και αφορούν τον κάθε Κύπριο στην καθημερινότητά του. Ταυτόχρονα υπάρχει και μια έλλειψη δεξιοτήτων πολλές φορές για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τα οικονομικά δεδομένα της ζωής μας. Δηλαδή δεν είμαστε σε θέση να βάλουμε στη σωστή σειρά κάποια στοιχεία έτσι ώστε να μπορέσουμε να πάρουμε τις σωστές χρηματοοικονομικές αποφάσεις για την επιχείρηση μας, την οικογένεια μας, τη ζωή μας, κτλ.
Πολλές φορές επίσης, οι πληροφορίες που φτάνουν στο πολίτη μπορεί να είναι ελλιπείς, ή λάθος ή να μη μπορεί το άτομο από μόνο του να επεξεργαστεί σωστά τις πληροφορίες που μπορεί να αφορούν σε ένα δάνειο του, το ζήτημα εκποιήσεων κτλ.
Έχω την πεποίθηση ότι το ίδιο το κράτος πρωτίστως μέσω της εκπαίδευσης καθώς και με τη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτικών πρέπει να μπορεί να δώσει τα εφόδια στον κόσμο έτσι ώστε να είναι σε θέση ο κάθε πολίτης να είναι αυτόνομος και να μπορεί να προστατευτεί και να διασφαλίσει μακροπρόθεσμα την χρηματοοικονομική του ευημερία.
Από την άλλη, ο καθένας από εμάς πρέπει να φροντίζει να ενημερώνεται, να αποκτά τις γνώσεις, να ερευνά κάποια θέματα γύρω από τα χρηματοοικονομικά.
Καθημερινά ο καθένας μας είναι αναγκασμένος να πάρει χρηματοοικονομικές αποφάσεις, από το καφέ που θα αγοράσει μέχρι το σε ποια υπεραγορά θα πάει να ψωνίσει, το πότε και πόσο δάνειο θα πάρει, τις αποταμιεύσεις για τη συνταξιοδότησή του, τι επενδύσεις θα κάνει και πως, κλπ.
Εδώ να τονίσω ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός αναφέρεται στην έλλειψη της ετοιμότητας, της γνώσης και της δεξιότητας στο να διαχειριστούμε θέματα που αφορούν την καθημερινότητα μας. Πέρα από τις γνώσεις υπάρχουν ακόμη δύο διαστάσεις τις οποίες πολλές φορές αγνοούνται. Είναι οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές μας που προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζουμε τις οικονομικές γνώσεις και δεξιότητές μας. Άρα είναι μια σειρά στοιχείων που χρειάζεται να υπάρχουν για να διαπιστώσουμε αν αν κάποιος είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματος ή αναλφάβητος.
Πρόσφατα σε μια συζήτηση που έκανα με ένα φίλο, αναλύσαμε κάποιους από τους πιο πετυχημένους επιχειρηματίες της Λάρνακας και ποιο είναι το ακαδημαϊκό τους υπόβαθρο. Είχαμε δει ότι δεν ήταν κατ’ ανάγκη άνθρωποι με χρηματοοικονομικές σπουδές. Αλλά ξέρετε τι είχαν; Είχαν σωστές νοοτροπίες και συμπεριφορές κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό συστατικό στοιχείο για την επιτυχία μιας επιχείρησης.
Δηλαδή οι νοοτροπίες ενός κοινωνικού συνόλου μπορούν να επηρεάσουν ευρύτερα την οικονομική κατάσταση της κοινωνίας;
Φυσικά!
Μπορούμε να πούμε ένα παράδειγμα;
Θα μπορούσαμε κάλλιστα να αναφέρουμε το παράδειγμα του Χρηματιστηρίου πριν από κάποια χρόνια στη Κύπρο. Εκεί υπήρχε μια “συμπεριφορά αγέλης”. Στα χρηματοοικονομικά αυτό είναι καταγεγραμμένο ως ένα από τα σοβαρότερα ψυχολογικά σφάλματα που μπορεί να προκύψουν σε κοινωνικά σύνολα. Βλέπαμε τι κάνει ο διπλανός μας -χωρίς να δούμε τι πώς και αν μπορούσαμε να πραγματικά επενδύσουμε εμείς- και κάναμε το ίδιο.
Στην σημερινή εκδήλωση (Παρασκευή 23 Μαρτίου) στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας “Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης με θέμα : Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός, το πρόβλημα, οι συνέπειες και η αντιμετώπιση του”, η οποία είναι ανοικτή για όλους, τι θα παρουσιάσετε;
Προσωπικά, ως ένας από τους ομιλητές θα παρουσιάσω τα ευρήματα μίας πιλοτικής έρευνας που έχω κάνει ανάμεσα σε 880 Κύπριους φοιτητές οι οποίοι φοιτούν στα πέντε μεγαλύτερα πανεπιστήμια του τόπου μας (δύο δημόσια και τρία ιδιωτικά).Ο σκοπός της έρευνας ήταν σε μεγάλο βαθμό να σφυγμομετρήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έχουν τα άτομα στα χρηματοοικονομικά και σε μικρότερο βαθμό να δει το θέμα νοοτροπίας και συμπεριφορών σε θέματα χρηματοοικονομικά.
Οι φοιτητές ήταν άτομα από διάφορους κλάδους σπουδών, κυρίως από το πρώτο μέχρι το τέταρτο έτος σπουδών.
Τα αποτελέσματα;
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μόνο το 40% αυτών των ατόμων που έλαβαν μέρος στην έρευνα μπορούν να θεωρηθούν χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα.
Υποψιάζομαι ότι δεν είναι μόνο οι φοιτητές αυτοί, το 60% της έρευνας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας που είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητο…
Ως ακαδημαϊκός μπορώ να σχολιάσω μόνο την έρευνα και πως αυτή χαρτογραφεί τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό των φοιτητών και όχι να συμπεράνω γενικότερα για τη κοινωνία. Αλλά να πω ότι κάποια από τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια (το 2016). Λόγω της ανησυχίας που προκάλεσαν τα ευρήματα, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ξεκίνησε μία παρόμοια έρευνα σε Παγκύπρια Βάση (ανάμεσα σε χίλια άτομα) η οποία ολοκληρώθηκε την περασμένη βδομάδα και τους επόμενους μήνες θα έχουμε τα αποτελέσματα.
Δεν αναμένω να είναι πολύ διαφορετικά τα αποτελέσματα από την πρώτη έρευνα που κάναμε.
Αν πραγματικά φαίνεται πως υπάρχει πρόβλημα τότε οφείλουμε ως κοινωνία να προβούμε άμεσα σε αναζήτηση λύσεων.
Λύσεις όπως;
Επιμόρφωση από το κράτος και οργανωμένα σύνολα, ακόμα και αλλαγή νομοθετικών και θεσμικών πλαισίων, αλλαγή στην εκπαίδευση και πολλά άλλα, τα οποία θα συζητήσουμε και στην εκδήλωση μας στην Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας. Χρειάζεται επίσης περισσότερη έρευνα σε αυτό το θέμα. Είναι ευτύχημα που η Συνεργατική Κυπριακή Τράπεζα στηρίζει αυτή τη προσπάθεια μέσω της παροχής πλήρους υποτροφίας διδακτορικού επιπέδου σπουδών. Η υποτροφία αυτή είναι μία σημαντική εξέλιξη καθώς δημιουργεί, μαζί με τις υπόλοιπες μας ενέργειες έναν ερευνητικό πυρήνα για τα θέματα του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο. Να αναφέρω ότι η υποτροφία καλύπτει το συνολικό κόστος των διδάκτρων και επιπλέον περιλαμβάνει χρηματοδότηση του φοιτητή/τριας που θα επιλεγεί για περίοδο 36 μηνών. Αιτήσεις δεχόμαστε μέχρι τις 31 Μαρτίου και όλες οι πληροφορίες είναι αναρτημένες στην ιστοσελίδα του ΤΕΠΑΚ.
Δρ Ανδρέου έχουμε αριθμούς σχετικά με τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό σε άλλες -γειτονικές και ευρωπαϊκές- χώρες όπως η Ελλάδα, η Αγγλία κ.α ;
Για την Ελλάδα υπάρχει μια πρόσφατη έρευνα που έγινε σε φοιτητές και τα ποσοστά είναι περίπου κοντά στα δικά μας ευρήματα.
Γενικότερα από έρευνες που βλέπουμε να γίνονται στο εξωτερικό φαίνεται ότι πολλές χώρες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αυτό του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, ανάμεσα τους το Ηνωμένο Βασίλειο, η Εσθονία, η Τσεχία και άλλες.
Το 2016 έγινε μια έρευνα από τον Ο.Ο.Σ.Α (Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) η οποία κάλυψε τριάντα χώρες αφού τα τελευταία χρόνια το θέμα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού απασχολεί συστηματικά παγκόσμια φόρα και οργανισμούς και βρίσκεται σταθερά στην ατζέντα των G20.
Υπάρχουν χώρες που φαίνεται να βρίσκονται ψηλά στη λίστα με τις χρηματοοικονομικές εγγράματες χώρες;
Ναι, οι Σκανδιναβικές χώρες μαζί με Γαλλία και Καναδά έχουν τα μικρότερα ποσοστά χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού.
Άρα οι χώρες που είναι σε μεγάλο βαθμό χρηματοοικονομικά εγγράματες μπορούν να ευημερούν όπως πχ οι Σκανδιναβικές;
Σίγουρα αν μπορούμε να “θωρακίσουμε” τα άτομα μιας κοινωνίας αυτό έχει αντίκτυπο στην ίδια την κοινωνία και στο οικονομικόκοινωνικοπολιτικό σύστημα της. Τα εργαλεία και οι γνώσεις μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη και να αποτρέψουν μια κρίση τραπεζών ή χρηματιστηρίου κτλ. Ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός μιας κοινωνίας επηρεάζει την οικονομία του τόπου και συμβάλει στην αέναη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών.
