Ανθρωποκεντρική προσέγγιση και μάθηση, για κρατούμενους – και δεσμοφύλακες – οι άξονες των αλλαγών της νέας Διεύθυνσης του Τμήματος Φυλακών
Του Μάριου Δημητρίου
Ανθρωποκεντρική προσέγγιση, μάθηση, εκπαίδευση των κρατουμένων, αδιάκοπη λειτουργία των μαθημάτων του σχολείου της Φυλακής, είναι οι άξονες των καινοτομιών και των αλλαγών που η νέα Διεύθυνση των Φυλακών επέφερε τα τελευταία 2,5 χρόνια, όπως τις περίγραψε η Διευθύντρια του σωφρονιστικού ιδρύματος Άννα Αριστοτέλους, σε χαιρετισμό της, την Παρασκευή 14 Ιουλίου 2017 στην τελετή λήξης των μαθημάτων των πέντε σχολείων των Φυλακών.
Στον δικό του χαιρετισμό ο Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης Ιωνάς Νικολάου επεσήμανε τις εκσυγχρονιστικές τομές που πραγματοποιήθηκαν, «ώστε οι Φυλακές να λειτουργούν ως μηχανισμός επανένταξης στην κοινωνική λειτουργία και όχι ως μηχανισμός έκπτωσης της ανθρώπινης αξίας», όπως είπε χαρακτηριστικά.
Στα πλαίσια αυτά εντάχθηκε και η εκδήλωση της τελετής λήξης και η έκθεση δημιουργημάτων των κρατουμένων, που αποτελείται από έργα ζωγραφικής, κοσμημάτων, χαλκογραφίας, ξυλογλυπτικής και άλλων κατασκευών και χειροτεχνημάτων, «στα οποία», όπως ανέφερε η Άννα Αριστοτέλους, «αποτυπώνεται το ταξίδι της εσωτερικής έκφρασης και ο προσωπικός δρόμος δημιουργίας που έχει πορευθεί ο καθένας τους ξεχωριστά, αλλά και μαζί στο χώρο των Φυλακών». (σ. σ. Έχει επιτραπεί η χρήση υλικών για κατασκευές κοσμημάτων και έργων από μελάνι και χαλκό, που παλαιότερα ήταν απαγορευμένα στο χώρο των Φυλακών).
Να σημειώσουμε ότι τον φετινό χρόνο, φοιτούν στα σχολεία των Φυλακών 410 κρατούμενοι, ενώ 12 κρατούμενοι σπουδάζουν σε Πανεπιστήμια(!) κι αυτό ασφαλώς δεν είναι τυχαίο.
Να αποκτήσει νόημα η ζωή τους
«Ο στόχος της Διεύθυνσης», τόνισε η Άννα Αριστοτέλους, μιλώντας στην αίθουσα εκδηλώσεων στην κλειστή φυλακή, μπροστά σε δεκάδες κρατουμένους, σε συγγενείς και φίλους τους και σε άλλους προσκεκλημένους, μεταξύ των οποίων και δημοσιογράφοι, «είναι η αναμόρφωση και ομαλότερη επανένταξη των κρατουμένων στον κοινωνικό ιστό και η κατάργηση των αναχρονιστικών στερεότυπων και καταστάσεων που άφηναν το Τμήμα Φυλακών στάσιμο και υποανάπτυκτο, καθώς και η αλλαγή κουλτούρας και νοοτροπίας στο χώρο των Φυλακών. Κάθε προσπάθεια συμμετοχής των κρατουμένων μας σε κοινωνικές, φιλανθρωπικές, ψυχαγωγικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες, τόσο εντός όσο και εκτός Φυλακής, μέσα από τις οποίες καταδεικνύεται η προσωπική ανάπτυξη του κάθε κρατούμενου μας ξεχωριστά, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της φιλοσοφίας μας. Στόχος μας, είναι οι κρατούμενοι μας να αισθάνονται ασφάλεια στο περιβάλλον της Φυλακής στο οποίο διαμένουν, είτε για μικρό είτε για μεγάλο χρονικό διάστημα, να πιστέψουν στις δυνατότητες τους, να αποκτήσει νόημα η ζωή τους και να γίνουν ενεργοποιημένοι και υπεύθυνοι πολίτες, τόσο εντός, όσο και εκτός της φυλακής. Στο σημείο αυτό, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω την πλειοψηφία των μελών του προσωπικού, που αγκάλιασε με σεβασμό τη νέα φιλοσοφία της παρούσας Διεύθυνσης και το έργο που επιτελείται στη βάση αυτή, ασκώντας τα καθήκοντα του με συνέπεια, ώστε το Τμήμα να λειτουργεί σύμφωνα με επαγγελματικά πρότυπα, τα οποία απορρέουν από την φιλοσοφία αυτή. Παράλληλα, θα ήταν παράλειψη μου να μην αναφέρω, ότι οι κρατούμενοι μας – άνδρες και γυναίκες – αγκάλιασαν με πολλή ευγνωμοσύνη, αγάπη και σεβασμό τη νέα φιλοσοφία».
Η ιδέα του learning organization
«Έχουμε εισάγει νέες ιδέες και έννοιες σύγχρονης διοίκησης, όπως η ιδέα του learning organization και εφαρμόσαμε τις έννοιες της ιδέας αυτής στη φυλακή μας, έχοντας την πεποίθηση ότι μόνο μέσα από την μάθηση μπορούμε ν’ αλλάξουμε την κουλτούρα στις Φυλακές», είπε η Διευθύντρια και συνέχισε: «Η δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος, αφορούσε τόσο τα μέλη του προσωπικού, όσο και τους κρατούμενους για αλλαγή νοοτροπίας, στάσεων και συμπεριφορών μέσα από την μάθηση. Όπως έχω αναφέρει αρκετές φορές, σε όλες τις επιστημονικές σωφρονιστικές μελέτες και έρευνες, καταγράφεται ότι η εκπαίδευση στις Φυλακές, οι ευκαιρίες για σπουδές και συμμετοχή σε δημιουργικές δραστηριότητες, βοηθούν στη μείωση του ποσοστού των κρατουμένων που υποτροπιάζουν, και βοηθούν στην ομαλότερη επανένταξη τους και στην επαγγελματική τους αποκατάσταση. Παράλληλα, με τη μείωση του ποσοστού υποτροπιασμού, μειώνεται η εγκληματικότητα καθώς και οι κίνδυνοι που απειλούν τη δημόσια ασφάλεια. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπων – έγκλειστων και ελεύθερων πολιτών – χωρίς καμία διάκριση, και διαφυλάσσεται από τις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό, και παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και από τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς Φυλακών και τις Συστάσεις των Υπουργών των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης».
Δια βίου μάθηση, πιστοποιημένη γνώση
«Είμαστε περήφανοι αφού έχουμε καταφέρει, το εκπαιδευτικό σύστημα των Φυλακών να είναι το ίδιο με το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, όπου οι έγκλειστοι πολίτες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση όπως και οι ελεύθεροι πολίτες, χωρίς καμία διάκριση στη δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια, ανώτατη εκπαίδευση, επαγγελματική εκπαίδευση, άτυπη και μη τυπική εκπαίδευση», επεσήμανε η κυρία Αριστοτέλους και συνέχισε: «Επενδύουμε παράλληλα και στην τεχνοκρατική εκπαίδευση η οποία αποβλέπει στην παροχή συγκεκριμένων γνώσεων και ανάπτυξη των διανοητικών και σωματικών δεξιοτήτων για επαγγελματική κατάρτιση, καθιστώντας ικανούς τους κρατούμενους μετά την απόλυση τους να ασκήσουν αποτελεσματικά ένα επάγγελμα. Περαιτέρω, μέσω των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων, στηρίζουμε τη δια βίου μάθηση, μέσω της οποίας ο κρατούμενος έχει μακρόχρονη και ισόβια επαφή με την παιδεία και τον πολιτισμό, προσφέροντας τους παράλληλα τη δυνατότητα να αποκτήσουν πιστοποιημένη γνώση και προσόντα αναγνωρισμένα από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, τα οποία θα τους παρέχουν δυνατότητα εργοδότησης ή συνέχισης των σπουδών τους. Στα πλαίσια ίσων ευκαιριών στη μάθηση, προσφέρουμε στους κρατουμένους την δυνατότητα να εγγραφούν σε Πανεπιστήμια για απόκτηση πτυχίου και μεταπτυχιακού, των οποίων η φοίτηση πραγματοποιείται με την εξ’ αποστάσεως μέθοδο και τη μέθοδο tutoring και τα οποία θα τους δώσουν την ευκαιρία για επαγγελματική αποκατάσταση».
Πολυπλοκότητα και ανομοιογένεια
Σύμφωνα με τη Διευθύντρια Φυλακών, «η προσπάθεια για δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος εντός των Φυλακών, έχει αποφέρει πολύ θετικά αποτελέσματα, τόσο για τους κρατούμενους προσωπικά, όσο και για το προσωπικό, καθώς και για το Τμήμα γενικότερα. Η εφαρμογή του μοντέλου μαθησιακού οργανισμού εντός των Φυλακών, δεν ήταν εύκολο εγχείρημα, αφού χρειάστηκε να αφιερώσουμε αρκετό από τον προσωπικό μας χρόνο, για την υλοποίησή του, καθότι η Διεύθυνση Φυλακών είχε και έχει πολύ περισσότερες προκλήσεις να διαχειριστεί εν συγκρίσει με άλλες Διευθύνσεις Φυλακών άλλων χωρών. Όπως γνωρίζετε, στη Φυλακή μας φιλοξενείται ανομοιογενής πληθυσμός ο οποίος αποτελείται από γυναίκες, άνδρες ανήλικους, αλλοδαπούς, υπόδικους, ελαφροποινίτες, βαρυποινίτες, ισοβίτες, οι οποίοι έχουν αδικοπραγήσει με διάφορους τρόπους και έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, καθώς και διαφορετικές ατομικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Μάλιστα, έχουμε κρατούμενους που έχουν αδικοπραγήσει ο ένας εναντίον του άλλου, και δεν θα πρέπει να έρθουν σε επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής τους στις Φυλακές. Αυτή η πολυπλοκότητα και η ανομοιογένεια του πληθυσμού των κρατουμένων, ο οποίος συνυπάρχει σε μία φυλακή στην οποία βρίσκεται η κλειστή φυλακή, η ανοικτή φυλακή, και το Κέντρο Εξωϊδρυματικής Απασχόλησης, σε συνάρτηση με το προσωπικό, που αρχικά είχαμε διαπιστώσει ότι δεν είχε τύχει οποιασδήποτε εκπαίδευσης, παρέμενε η πεποίθηση μας μετέωρη για όσους ήταν καχύποπτοι, ότι μέσω της μάθησης θα μπορούσαν οι κρατούμενοι και το προσωπικό ν’ αλλάξουν νοοτροπία, συμπεριφορές και στάσεις. Σήμερα όμως, η πεποίθηση μας ότι εργαζόμαστε προς την ορθή κατεύθυνση, ενισχύεται όλο και περισσότερο, αφού αποτυπώνεται πλέον και στα στατιστικά στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι αρχικά στο σχολείο συμμετείχε το ¼ των κρατουμένων μας, ενώ σήμερα συμμετέχουν στα προγράμματα των 5 σχολείων μας, πέραν των 2/3 των κρατουμένων μας, δηλαδή 410 κρατούμενοι μας, παρακολουθούν προγράμματα στα 5 σχολεία του Τμήματος. Περαιτέρω, ενώ αρχικά κανένας κρατούμενος είχε ευκαιρία και πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, σήμερα 12 κρατούμενοι μας, φοιτούν σε πανεπιστήμια».
Αδιάκοπη διεξαγωγή μαθημάτων
«Θεωρούμε επιβεβλημένη την αδιάκοπη διεξαγωγή μαθημάτων αφού και οι έρευνες ανά το παγκόσμιο, καταδεικνύουν ότι η αδράνεια, αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα υποτροπής των κρατουμένων κατά τη διάρκεια της κράτησης τους», τόνισε η Άννα Αριστοτέλους. «Ως εκ τούτου», πρόσθεσε, «η αδιάκοπη λειτουργία των μαθημάτων στο σχολείο μας, αποτέλεσε προτεραιότητα, η οποία στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Για πρώτη φορά το 2015 είχε θεσπιστεί η αδιάκοπη λειτουργία των μαθημάτων του σχολείου, τόσο κατά τις περιόδους των εορτών των Χριστουγέννων και του Πάσχα, όσο και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η οποία βασίζεται και στη συμβολή εθελοντών εκπαιδευτικών από διάφορους φορείς όπως το ΚΕΝΘΕΑ, τα Επιμορφωτικά Κέντρα, τα Πανεπιστήμια Νεάπολις και Frederick, το Πανεπιστήμιο Κύπρου αλλά και αρκετοί άλλοι ιδιώτες εκπαιδευτικοί, προσφέροντας μαθήματα Ψυχολογίας, Κοινωνιολογίας, Διατροφολογίας, Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων, Σύνταξης Βιογραφικών Σημειωμάτων, Νεανικής Επιχειρηματικότητας, Πρώτων Βοηθειών, διαλέξεις για θέματα εξαρτήσεων κ.α. Στο ίδιο πλαίσιο για συνεχή απασχόληση των κρατουμένων, ακόμα και στον ελεύθερο τους χρόνο, έχουμε δημιουργήσει δανειστικές βιβλιοθήκες με πρόσβαση από όλες τις Πτέρυγες, καθώς και δανειστική ταινιοθήκη, η οποία λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία, επίσης από το 2015, όπου οι κρατούμενοι μπορούν να δανειστούν ταινίες, τόσο ψυχαγωγικού, όσο και επιμορφωτικού περιεχομένου».
Σωφρονισμός και Τεχνολογία
Η Διευθύντρια Φυλακών αναφέρθηκε επίσης στα παρεμβατικά προγράμματα που εφαρμόζονται από την Ομάδα Ψυχικής Υγείας στο Τμήμα, στις γυναίκες, άνδρες, νεαρούς, καθώς και σε στοχευμένες, όπως είπε, παρεμβάσεις και βιωματικά εργαστήρια σε ειδικές ομάδες κρατουμένων, όπως είναι οι χρήστες ναρκωτικών, οι ψυχικά ασθενείς και οι αδικοπραγούντες σεξουαλικών αδικημάτων κατά των ανηλίκων. Πρόσθεσε ότι «στα σχολεία μας χρησιμοποιούμε καινοτόμα μοντέλα μάθησης και εργαλεία μέσα από τα οποία εξετάζονται οι δυνατότητες μάθησης των κρατουμένων και εφαρμόζονται καινοτόμες μαθησιακές διαδικασίες για την εκμάθηση δεξιοτήτων, μέσω της χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας εντός του σωφρονιστικού μας συστήματος, οι οποίες τους προετοιμάζουν για τη ζωή μετά την αποφυλάκιση τους. Όλα τα μαθησιακά εργαλεία και οι μαθησιακές μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στο Τμήμα μας, στόχο έχουν την παροχή εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας και ιδιαίτερα σε θέματα που θεωρούνται σημαντικά για την προσωπική ανάπτυξη και την αποκατάσταση τους μετά την αποφυλάκιση».
Το μοντέλο «work-life balance»
Όσον αφορά στις συνθήκες κράτησης, η Άννα Αριστοτέλους υπογράμμισε ότι «προσπαθήσαμε αυτές να προσομοιάζουν των συνθηκών εκτός Φυλακών, στη βάση του μοντέλου «work-life balance», φροντίζοντας ώστε ο χρόνος των κρατουμένων στο έγκλειστο περιβάλλον, να κατανέμεται κατά το δυνατό ισορροπημένα μεταξύ εκπαίδευσης, οικογένειας, εργασίας, ψυχαγωγικών και αθλητικών δραστηριοτήτων. Έτσι όσον αφορά την επαφή των κρατουμένων με τον έξω κόσμο, έχουμε αυξήσει τις ευκαιρίες για επαφή των κρατουμένων με την οικογένεια και φίλους. Συγκεκριμένα, έχουμε αυξήσει τις επισκέψεις από 6, σε 10 και τον αριθμό των επισκεπτών από 15, σε 20. Έχουμε επιτρέψει την ελεύθερη καθημερινή πρόσβαση στην τηλεφωνική επικοινωνία, από η ώρα 0800 μέχρι η ώρα 1800, ενώ προηγουμένως η τηλεφωνική επικοινωνία επιτρεπόταν μόνο 2 φορές τη βδομάδα για 5-10 λεπτά, και έχουμε αυξήσει τον αριθμό των προσώπων με τους οποίους μπορεί να έχει τηλεφωνική επαφή ο κάθε κρατούμενος, σε 20. Επίσης, εφαρμόσαμε τη διαδικτυακή τηλεδιάσκεψη με το SKYPE, καινοτομία τόσο για τα κυπριακά δεδομένα, αλλά και για άλλες φυλακές στο εξωτερικό, δίδοντας προτεραιότητα σε κρατούμενους που δεν έχουν την ευχέρεια επισκέψεων από το οικογενειακό τους περιβάλλον, λόγω απόστασης ή σοβαρού ιατρικού προβλήματος, καθώς και με όσους τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα, ώστε να διατηρηθεί η στενή επαφή με τα παιδιά. Για την καινοτομία μας στην επικοινωνία των κρατουμένων με τον έξω κόσμο και ιδιαίτερα των αλλοδαπών κρατουμένων, έχει γίνει αρκετές φορές μνεία σε αρκετά συνέδρια του ΣτΕ. Όπως έχετε παρακολουθήσει, συμμετέχουμε μαζί με τους κρατούμενους μας, σε διάφορες κοινωνικές, ψυχαγωγικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις τόσο εντός όσο και εκτός Φυλακών».
Θέατρο, μουσική, χορός
«Με τη νέα φιλοσοφία του Τμήματος», ανέφερε επίσης η Διευθύντρια, «για πρώτη φορά, είχαν αρχίσει να εργάζονται γυναίκες και άνδρες κρατούμενοι μαζί στον ίδιο χώρο – σημειώστε ότι αυτό συνέβαινε και με το προσωπικό – όπου συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα, κοινωνικές, ψυχαγωγικές, και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις μαζί και χωρίς καμία διάκριση, εντός και εκτός Φυλακών. Με το ίδιο πνεύμα, είχαμε προχωρήσει στη δημιουργία της πρώτης μικτής θεατρικής ομάδας – ανδρών και γυναικών κρατουμένων – η οποία έχει λάβει μέρος στον παγκύπριο διαγωνισμό ερασιτεχνικού θεάτρου του ΘΟΚ και έχει φτάσει μέχρι τον τελικό γύρο, κερδίζοντας πάντα μόνο θετικές εντυπώσεις. Η θεατρική μας ομάδα, έχει προσφέρει και φιλανθρωπικές παραστάσεις για Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς όπως είναι το Cyprus Stop Trafficking, και η Θεραπευτική Κοινότητα της Αγ. Σκέπης. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω την Ζωή Κυπριανού, που με ανιδιοτέλεια προσφέρει τον προσωπικό της χρόνο, συμβάλλοντας στην υλοποίηση αυτής της σημαντικής μας δραστηριότητας. Στη συνέχεια, προχωρήσαμε σε μικτή μουσική μπάντα, μικτή ομάδα χορωδίας και χορού, με τις οποίες συμμετέχουμε σε διάφορες εκδηλώσεις, εντός και εκτός Φυλακών».
Η ομάδα που σχεδόν πάντα, κερδίζει
Η κυρία Αριστοτέλους πληροφόρησε ότι η Διεύθυνση, στο πλαίσιο εκγύμνασης των κρατουμένων έχει δημιουργήσει 6 γυμναστήρια, «με το τελευταίο να έχει ολοκληρωθεί κατασκευαστικά τώρα, αναμένοντας να εξοπλισθεί, αφού εγκριθεί το σχετικό κονδύλι από το Υπουργείο». Πρόσθεσε ότι «τα πέντε γυμναστήρια μας, στα πλαίσια υπογραφής της στρατηγικής συνεργασίας του Τμήματος Φυλακών με τον ΚΟΑ και τον ΟΠΑΠ, έχουν αναβαθμιστεί με σύγχρονο αθλητικό εξοπλισμό, καθώς και με προγράμματα αθλητικών δραστηριοτήτων για συγκεκριμένα γκρουπ κρατουμένων, με καθημερινή επίβλεψη από καθηγητές φυσικής αγωγής, από τον ΚΟΑ. Όσον αφορά τις αθλητικές μας δραστηριότητες, θα ήταν παράλειψη μου να μην αναφερθώ στην ομάδα ποδοσφαίρου των Φυλακών, που συχνά συμμετέχει σε ποδοσφαιρικές συναντήσεις και τουρνουά με άλλες ομάδες, τονίζοντας την αθλητοπρεπή συμπεριφορά των κρατουμένων ποδοσφαιριστών, που έχουν επιδείξει εκτός και εντός των Φυλακών, κατά τη διάρκεια όλων των παιγνιδιών, αλλά και το πάθος του αθλητικού πνεύματος με το οποίο σε κάθε αγώνα, διεκδικούν τη νίκη. Τις περισσότερες φορές η ποδοσφαιρική μας ομάδα Φυλακών, κερδίζει!».
«Δεδομένος ο μεταξύ μας σεβασμός»
Η Άννα Αριστοτέλους κατέληξε ευχαριστώντας τους κρατούμενους «για την συνεργασία σας στην κοινή μας προσπάθεια για αναμόρφωση του χώρου στον οποίο διαμένετε. Ο μεταξύ μας σεβασμός είναι δεδομένος, με την δική μας επιβεβαίωση ότι οι συνθήκες παραμονής σας θα διαπνέονται πάντα από ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την αρχή της ίσης μεταχείρισης. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω, όλους όσους συμβάλλουν στην πραγματοποίηση αυτής της εκδήλωσης, αλλά και όλων των εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 2,5 χρόνια, κρατούμενους άνδρες και γυναίκες, το προσωπικό των Φυλακών, τους συνεργάτες μου, καθώς και τον στενό μου συνεργάτη, την Αθηνά, για την ανιδιοτελή αφοσίωση στον εκσυγχρονισμό του Τμήματος μας».
Τιμητικά βραβεία και έπαινοι
Η εκδήλωση έκλεισε με απονομή τιμητικών βραβείων και επαίνων στους κρατούμενους, από την Άννα Αριστοτέλους, τον Ιωνά Νικολάου και την Ειρένα Γεωργιάδου. Απονεμήθηκαν βραβεία ευρεσιτεχνίας, χειροτεχνίας και ζωγραφικής, έπαινοι ζωγραφικής, βραβείο δια βίου μάθησης (σε 65χρονο κρατούμενο, «χωρίς καμιά απουσία σε όλα τα μαθήματα»), βραβεία για αριστεύσαντες στον Κλάδο Ξενοδοχειακών και Επισιτιστικών Τεχνών, στον Κλάδο Ηλεκτρολογίας Μηχανολογίας, στον Κλάδο Γραφικών Τεχνών, στον Κλάδο Επιπλοποιείας.
«Το τελευταίο βραβείο», είπε η Άννα Αριστοτέλους, «απονέμεται όπως καθιερώθηκε κάθε χρόνο, στον κρατούμενο που διακρίθηκε για την εργατικότητα, το ήθος και την καλή διαγωγή του στη φυλακή. Ο Νίκος, ένας εξαιρετικός κρατούμενος, σύντομα αποφυλακίζεται και η μόνη του έγνοια, είναι να βρει δουλειά για να ζήσει την οικογένειά του. Του το εύχομαι ολόψυχα, γιατί το αξίζει».
Συνθήματα που έγραψαν φυλακισμένοι κατά της χρήσης ουσιών, αναρτημένα στα κάγκελα της κλειστής φυλακής.
Φωτό:Η Άννα Αριστοτέλους μιλά στην τελετή λήξης των μαθημάτων του σχολείου των Φυλακών.
