Ο Πάμπος Ευσταθίου είναι απόφοιτος του Open University of London, όπου απέκτησε το πτυχίο BSc (Hons) in Psychology. Είναι μέλος του ΣΕΨ (Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων) ως Πτυχιούχος Ψυχολόγος. Ολοκληρωσε την εκπαίδευση στην Συστημική/Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική στο Συστημικό Ινστιτούτο Κύπρου του οποίου ως απόφοιτος, είναι αναγνωρισμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Οικογενειακής Θεραπείας (EFTA) και έχει αποκτήσει το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Ψυχοθεραπείας (ECP).
Έχει στο ενεργητικό του βιωματικά σεμινάρια με θεματολογία που αφορούν θέματα γάμου/σχέσεων, προσωπικής ανάπτυξης, διατροφικών διαταραχών, επιμόρφωσης γονέων, εφαρμογης της ψυχοθεραπειας στον αθλητισμό, κοινωνικών θεμάτων και διαταραχών που μαστίζουν την εποχή μας όπως κατάθλιψη, άγχος κλπ. Στο γραφείο ασχολείται με θέματα όπως συμβουλευτική γονεων, οικογενειακή ψυχοθεραπεία, ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων, διατροφικές διαταραχές, θέματα προσωπικής ανάπτυξης, διαχείριση άγχους, άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη κλπ, συμβουλευτική και θεραπεία ζευγους, οικογενειακή συμβουλευτική, καλύπτοντας έτσι ενα ευρύ φάσμα θεματολογίας περιστατικών τα οποία μπορούν να προσεγγιστούν με την Συστημική Ψυχοθεραπεία.
Υπήρξε μέλος της προπονητικής ομάδας ανδρών της Νέας Σαλαμίνας Αμμοχώστου, και ταυτόχρονα μέλος της υποστηρικτικής ομάδας των ακαδημιών της , με τη συνεργασία σε επίπεδο ακαδημιών να εκτείνεται μέχρι σήμερα.
Τον εντοπίζω σε μια από τις λεγόμενες «χαλαρές» του ώρες και του ζητάω να μιλήσουμε για το πως έχουν διαμορφωθεί οι ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων μέσα από την πάροδο των δεκαετιών. Τα όσα λέχθηκαν αρκετά ενδιαφέρον με πάντα ως κίνητρο την αγάπη.
Καταρχήν ας δώσουμε ένα ορισμό της λέξης “σχέση” μεταξύ άντρα – γυναίκας.
Ανθρώπινες σχέσεις. Ένα θέμα τόσο παλιό όσο η ανθρωπότητα, πάντα επίκαιρο, και που πάντα θα απασχολεί. Μέσα σε αυτό το ευρύ φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων, θα ξεχωρίσουμε σήμερα τις ερωτικές σχέσεις. Και όταν λέμε ερωτικές σχέσεις, μιλάμε για την επιλογή συντρόφου. Ποια η ανάγκη των ανθρώπων για ερωτικές, στενές σχέσεις; Ήταν πάντα οι ίδιες οι ανάγκες; Πώς αυτές έχουν διαμορφωθεί με το πέρασμα των χρόνων;
Ο βιολογικός παράγοντας
Η φύση και η ανάγκη για επιβίωση και διαιώνιση του ανθρώπινου είδους, απαιτεί την αναπαραγωγή του μέσω σεξουαλικής επαφής. όπως και στα ζώα, στα αρχικά στάδια της ανθρωπότητας, η στενή σχέση δεν ήταν απαραίτητη προϋπόθεση. Όπως και τα ζώα, το μόνο που χρειαζόταν ήταν η επαφή. Παρόλη την επιφανειακή οπτική του ζητήματος, εντούτοις ανέκαθεν υπήρχαν κριτήρια για την επιλογή του αντίθετου φύλου με το οποίο θα γινόταν το ζευγάρωμα.
Η γυναίκα επέλεγε ως βιολογικό πατέρα των παιδιών της τον πιο ικανό να προστατέψει αυτήν και τα παιδιά της, αυτόν που θα παρείχε ασφάλεια από κινδύνους, αυτόν που θα εξασφάλιζε τροφή και στέγη. Με λίγα λόγια , τον πιο δυνατό, τον πιο υγιή, τον πιο ικανό.
Ο άντρας από την άλλη, επέλεγε την βιολογική μητέρα των παιδιών του, την πιο ικανή να κυοφορήσει τα παιδιά, και την πιο ικανή να τα φροντίσει.
Έτσι με αυτό τον τρόπο, επέλεγαν κατά κάποιο τρόπο την αναπαραγωγή και την διαιώνιση του πιο ανθεκτικού DNA , επιβεβαιώνοντας τον άγραφο νόμο της ζούγκλας, πως ο πιο δυνατός επιβιώνει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ένας άντρας να έχει περισσότερες ερωτικές συντρόφους σε σχέση με μια γυναίκα, με σκοπό την εξασφάλιση δυνατών και γερών απογόνων. Σημαντικότατο να αναφερθεί πως η σεξουαλική επαφή ήταν είναι και θα είναι μια βασικότατη βιολογική ανάγκη, εξίσου σημαντική με την ανάγκη για σίτιση.
Ο κοινωνικός παράγοντας
Μέσα από το πέρασμα των αιώνων, και την ανάγκη της ομαλότερης λειτουργίας του ανθρώπινου συστήματος, ώστε να μπορεί να ξεχωρίσει από υπόλοιπα ζωντανά, ως το πιο νοήμον ζώο του πλανήτη, αλλά και η ανάγκη για την δημιουργία κάποιον κανόνων που θα διέπαν την οργάνωση και λειτουργία της εκάστοτε ανθρώπινης κοινότητας, οι σχέσεις δεν μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστες. Η συμβολή των διαφόρων θρησκειών μεγάλη, καθώς σε πολλές θρησκείες, η σεξουαλική συνεύρεση ‘επιτρεπόταν” μόνο για σκοπούς αναπαραγωγής, και περιόριζαν τον αριθμό των ερωτικών συντρόφων που θα μπορούσε ο κάθε άνθρωπος , επίσημα τουλάχιστον, να έχει. Και όλα αυτά φυσικά για να μπορέσει να τα κάνει, σε κάποιες κουλτούρες τουλάχιστον, θα έπρεπε να έχει ήδη επιλέξει τον/την σύντροφο της ζωής του/της, και μόνο μετά από την τελετή επισημοποίησης είχε το δικαίωμα να το πράξει.
Οι σχέσεις λοιπόν δεν μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστες από την ανάγκη για οργάνωση και έλεγχο των ανθρώπων, ώστε να ελεγχθούν τα ζωώδη ένστικτα για αναπαραγωγή και διαιώνιση του είδους.
Ο Συναισθηματικός-Ψυχολογικός παράγοντας
Οι επιστήμες της Ψυχολογίας και της Κοινωνιολογίας, έχουν ερευνήσει, ερευνούν, και πάντα θα ερευνούν το θέμα των ερωτικών/στενών σχέσεων, σε σχέση με τις ατομικές ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Ανάγκες βιολογικές, κοινωνικές, συναισθηματικές. Τι σημαίνει για ένα άνθρωπο να διατηρεί μια ερωτική σχέση; Πώς αυτή επιδρά στην Ψυχολογία του ; Πώς επηρεάζει και επηρεάζεται από την ερωτική του σχέση; Πέρα από την ανάγκη για διαιώνιση του είδους, ποιες άλλες ανάγκες υπάρχουν στον κάθε άνθρωπο ώστε να των ωθούν στο δημιουργήσει ερωτικές σχέσεις;
Η πρώτη στενή σχέση του κάθε ανθρώπου, είναι η σχέση με τον γονιό του, και ως συνήθως με την μητέρα του. Είναι η πρώτη διδασκαλία για τι είναι στενές σχέσεις. Η απόλυτη εξάρτηση για σκοπούς επιβίωσης του παιδιού από την μητέρα, και η μητέρα ως ο γονιός που είναι υπεύθυνος για την επιβίωση του παιδιού εκ φύσεως, (βλέπε θηλασμός) του παιδιού, ως ένα κομμάτι της που βγήκε από μέσα της, δημιουργούν ένα ισχυρό δεσμό ανάμεσα στο παιδί και την μητέρα, μια θα έλεγα σχέση συν-εξάρτησης. Μέσα από αυτή τη σχέση βιώνει για πρώτη φορά καταστάσεις και συναισθήματα όπως αποδοχή/απόρριψη, ασφάλεια/ανασφάλεια, μαθαίνει πώς να τα αναζητεί και να τα διεκδικεί, τι επιτρέπεται τι απαγορεύεται, τι είναι αποδεκτό και τι όχι σε μια στενή σχέση.
Και αυτά τα συναισθήματα της αποδοχής, της ασφάλειας, της ηρεμίας και σιγουριάς που προσφέρει μια αγκαλιά, η φροντίδα, η οικειότητα, σε συνδυασμό με τις ορμόνες που πλημμυρίζει ο εγκέφαλος, και τις ευεργετικές/θεραπευτικές ιδιότητες τους, όταν έχουμε αυτά τα ευχάριστα συναισθήματα, είναι που οι άνθρωποι αναζητούν μια ζωή, ειδικά από τις στενές ερωτικές τους σχέσεις.
Πως ήταν και πώς διαμορφωθήκαν οι σχέσεις στην δική μας κοινωνία μέσα από το πέρασμα των χρόνων;
Στην Κυπριακή, όπως και σε κάθε άλλη κουλτούρα, οι σχέσεις εξελίσσονται μαζί με τους ανθρώπους. Οι κοινωνικές αλλαγές, το θρησκευτικό πλαίσιο, οι επιρροές από άλλους πολιτισμούς, οι ανάγκες της κοινωνίας και του ατόμου καθώς αυτά εξελίσσονται, διαμορφώνει και τις ανάγκες για σχέσεις.
Δεν χρειάζεται να πάμε πολλές δεκαετίες πίσω για να δούμε το πόσο ασφυκτικά περιοριστικό, ειδικά για μια γυναίκα, ήταν το θέμα σχέσεων. Η πρώτη σχέση μιας γυναίκας, συνήθως σε μικρή ηλικία (ηλικία γάμου) έμελλε να ήταν επί το πλείστων και η τελευταία. Σε μια εποχή όπου δεν είχε καν δικαίωμα επιλογής συντρόφου, παρά μόνο αν το ενέκρινε ο πατέρας της, σε μια εποχή που ήταν θέμα τιμής η νύφη να είναι παρθένα στο γάμο της, σε μια εποχή που οι γάμοι γίνονταν με κριτήριο την συγχώνευση δύο οικογενειών παρά την συνένωση δύο ανθρώπων, άλλες φορές με οικονομικά κριτήρια ( προίκα, πλούσιες οικογένειες και οι δύο, οικονομική αποκατάσταση του ενός από τους δύο), ή για λόγους τιμής, γιατί κάποιος τόλμησε να «ατιμάσει» κάποια κοπέλα οπότε και έπρεπε να την αποκαταστήσει. Ήταν οι εποχές όπου τα περισσότερα ζευγάρια παντρευόντουσαν και μετά γνωρίζονταν. Ήταν θέμα τύχης, αντοχής και ανοχής, αν το ζευγάρι θα είχε μια ευτυχισμένη σχέση. Κάτι το οποίο ερχόταν σε δεύτερη μοίρα φυσικά, αφού ο πρώτιστος στόχος , σε σχέση πάντα με τους ρόλους των δύο φύλων στην τότε κοινωνία, ήταν ο άντρας να δουλεύει και να φέρνει τροφή στο σπίτι, και η γυναίκα να φροντίζει το σπίτι και τα παιδιά. Κάτι πολύ κοντινό με την πρωτόγονη φάση των σχέσεων των ανθρώπων . Ενδεικτικό το ότι η γυναίκα έπρεπε να χρησιμοποιεί το επίθετο του συζύγου της, σε μια δήλωση του ότι πλέον ανήκει στον σύζυγό της και όχι στον πατέρα της.
Και μετά η κοινωνία εξελίσσεται…
Ακριβώς. Οι άνθρωποι, και φυσικά και οι σχέσεις τους, δεν μπορούσαν να μην επηρεαστούν. Η εκτός Κύπρου επαφές (σπουδές, μετανάστευση) με άλλες κουλτούρες, σε συνδυασμό με την διεκδίκηση και την απόκτηση των δικαιωμάτων των γυναικών (η γυναίκα εργάζεται , σπουδάζει), οι σχέσεις ξεκίνησαν σιγά σιγά να αποκτούν άλλη μορφή. Πολλοί γάμοι γίνονται πλέον έχοντας σκοπό την απελευθέρωση συνήθως της γυναίκας από τα καταπιεστικά όρια της πατριαρχικής οικογένειας, από την ανάγκη να φύγει από το σπίτι. Έχοντας πλέον κάποια βαρύτητα η άποψη της γυναίκας στην επιλογή του συντρόφου της, αλλά και με οδηγό την απομάκρυνση από το πατρικό, οι σχέσεις πλέον αποκτούν ένα επιπλέον νόημα-στόχο. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, το διαζύγιο ήταν ακόμη ταμπού και απαγορευμένο. Από την μια η κατακραυγή της κοινωνίας για το «τι θα πει ο κόσμος», το «ποιος θα σε πάρει» αλλά και ο εγωισμός μιας γυναίκας που έφευγε πανηγυρικά από το σπίτι του πατέρα της που δεν είχε το θάρρος να παραδεχτεί στον άλλοτε αποτρεπτικό πατέρα την λάθος επιλογή της και να επιστρέψει στο σπίτι από την άλλη, δεν άφηναν χώρο στο διαζύγιο ως επιλογή.
Με το πέρασμα των χρόνων, και σε συνδυασμό πάντα με την συνεχή εξέλιξη της κοινωνίας μας και την ανάγκη για προσαρμογή μας σε αυτή, βλέπουμε δειλά δειλά να εμφανίζονται τα πρώτα διαζύγια, οι πρώτες προγαμιαίες συγκατοικήσεις , αφού είχαν προηγηθεί και «επιτραπεί» κατά κάποιο τρόπο οι προγαμιαίες σχέσεις. Η αποκόλληση από τον καταπιεστικό δεσμό με την θρησκεία, η σταδιακή επικέντρωση στον ψυχολογικό παράγοντα των σχέσεων, η απομάκρυνση των ταμπού, επέτρεψε σιγά σιγά στους ανθρώπους να έχουν πιο υγιή και κατά επιλογή σχέσεις, καθώς και το δικαίωμα να απομακρυνθούν από μια σχέση εάν σε αυτή υποφέρουν περισσότερο από το να είναι καλά σε αυτή.
Και φτάσαμε στο «εμείς αντέχαμε»…
Σήμερα, όπου άνθρωποι σε καταπιεσμένες σχέσεις/γάμους, είτε από τον/την σύντροφο , είτε από την οικογένεια της/του ώστε να παραμείνει σε αυτή την κατάσταση με την επεξήγηση πως «εμείς αντέχαμε», τολμούν να απελευθερωθούν τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά από καταπιεστικές και βίαιες σχέσεις. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν το θάρρος να μιλήσουν, να καταγγείλουν, να τολμήσουν να απομακρυνθεί από ότι τους φθείρει. Αυτό φυσικά έχει εξελιχθεί σε μια πιο επιφανειακή δομή των σημερινών σχέσεων, μιας η καταπίεση τόσων χρόνων, τους οδήγησε ως γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά τους να μην ανέχονται τίποτα και με τίποτα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν σε αυτή την φάση να δημιουργηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης λόγω ανασφαλειών. Θέλω να πιστεύω και πιστεύω πως είναι και αυτό ένα μεταβατικό στάδιο, και σε λίγα χρόνια θα υπάρχουν πιο ουσιαστικές και υγιής σχέσεις.
Βρισκόμαστε στις δεκαετίες 80-90 όπου η Χώρα μας ανθίζει οικονομικά και ζουν την απόλυτη “πολυτέλεια”. Πως αυτό επηρέασε τις σχέσεις;
Η επιλογή συντρόφου όπως είχαμε δει πιο πάνω, βασιζόταν πάντα σε συγκεκριμένα κριτήρια. Σημαντικά για μια γυναίκα ήταν η ασφάλεια και η εξασφάλιση βασικών αναγκών για αυτήν και τα παιδιά της (στέγη, τροφή), ώστε αυτή να μπορεί να συγκεντρωθεί στον ρόλο της ως μητέρα.
Από την άλλη, ο άνδρας για να προσελκύσει και να γίνει αποδεκτός από μια γυναίκα, έπρεπε να δείχνει ικανός για να ανταποκριθεί στις πιο πάνω ανάγκες μιας γυναίκας. Οπότε η οικονομική άνθιση στις δεκαετίες 1980-1990, δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστες τις σχέσεις, ειδικά σε μια άμεσα μεταπολεμική περίοδο, όπου ο πόλεμος και η προσφυγιά, έχουν αφήσει το στίγμα τους, τόσο σε υλικές, όσο και σε συναισθηματικές απώλειες.
Το ένστικτο της επιβίωσης πιο άγρυπνο από ποτέ, τόσο σε μελλοντικούς υποψήφιους εραστές, όσο και στους γονείς τους. Έχοντας ως βασικό και πρώτο κριτήριο η άνεση και η οικονομική ασφάλεια, οι σχέσεις καθορίζονταν από την οικονομική άνεση ή όχι των ανθρώπων.
Πέρα από το ένστικτο της επιβίωσης, σημαντικός παράγοντας ήταν και οι κοινωνικές ανάγκες των ανθρώπων. Μια σχέση μπορούσε με ευκολία να αλλάξει το κοινωνικό status κάποιου ανθρώπου, να τον κάνει να θεωρείται επιτυχημένος και σημαντικός στα μάτια των άλλων, να ανήκει σε μια πιο κλειστή ομάδα ανθρώπων με ψηλή κοινωνικά θέση, ικανοποιώντας κοινωνικές και ψυχολογικές τους ανάγκες.
Tης Νικολέτας Χρήστου
