Στις εφτά σχεδόν δεκαετίες της λειτουργίας του ραδιοφώνου του ΡΙΚ και στα άλλα 62 χρόνια ζωής της τηλεόρασης του Ιδρύματος, και τα δυο μέσα κατέγραφαν κάθε στιγμή του ιστορικού γίγνεσθαι του τόπου και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η καταγραφή αυτή με τη μορφή της φωτογραφίας, της οπτικογράφησης και του ήχου, αλλά και εγγράφων διαφόρων μορφών, με τις απαραίτητες πρωτογενείς μαρτυρίες προσφέρει τη δυνατότητα στον μελετητή και τον ιστορικό, να έχει έτοιμο υλικό για τη συγγραφή οποιουδήποτε τύπου κειμένου που να αναφέρεται στις πιο πάνω περιόδους, και ακόμα παλαιότερες.
Του Χαράλαμπου Αντωνιάδη
Όλο αυτό το πλούσιο και πολύτιμο υλικό βρίσκεται ταξινομημένο, προσβάσιμο και προσιτό για τον καθένα στο Αρχείο του ΡΙΚ. Αποτελεί την κιβωτό όπου φυλάσσεται η σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, ντοκουμενταρισμένη και αδιαμφισβήτητη. Δικαιολογημένα η προϊσταμένη του Αρχείου του ΡΙΚ, ανώτερη λειτουργός ραδιοφωνικών και μουσικών προγραμμάτων, Φοίβια Σάββα συνηθίζει να αναφέρει ότι οι άνθρωποι οι οποίοι διαχειριζονται υλικό αρχειακής και ιστορικής αξίας, ταυτίζονται στην καθημερινότητά τους με τους αρχαιολόγους. Έχοντας όμως, διευκρινίζει, συγκριτικά το εξής πλεονέκτημα: «εμείς δεν χρειάζεται να ανησυχούμε για τον θησαυρό. Επειδή στη δική μας περίπτωση ο θησαυρός βρίσκεται ήδη στα χέρια μας, αναμένοντας απλά να βρούμε τους τρόπους εκείνους, μέσω των οποίων θα αναδειχθεί και θα παραδοθεί ανόθευτος στις επόμενες γενιές».
Το αρχείο του ΡΙΚ σίγουρα αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Ιστορίας της Κύπρου καθώς εκτός των άλλων διαφυλάττει και διαχειρίζεται υλικό που έχει τις ρίζες του στη δεκαετία του 1920.Το παλαιότερο οπτικοακουστικό μαυρόασπρο ιστορικό ντοκουμέντο το οποίο φυλάσσεται στο Αρχείο έχει ημερομηνία παραγωγής 1929.Τιτλοφορείται «Κύπρος 1929»,ανήκει στο είδος του ντοκιμαντέρ, αναφέρεται στην κυπριακή κοινωνίακατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων σκηνές από τις κύριες πόλεις της Κύπρου, τις Μονές Κύκκου, Σταυροβουνίου και Αποστόλου Βαρνάβα, το Δάσος Πάφου, το Μεταλλείο Αμιάντου, την Αλυκή της Λάρνακας, τις πρώτες ανασκαφές στην περιοχή των Σόλων. Στο υλικό γίνεται αναφορά στις αγροτικές και άλλες ασχολίες της εποχής, ενώ ιδιαίτερη προβολή επιχειρείται σε σχέση με την κοινωνική ζωή του πληθυσμού της νήσου, Άγγλων αποικιοκρατών, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
Όπως αναφέρει η κ. Σάββα το αρχειακό υλικό του ΡΙΚ έχει εμπλουτισθεί και με τη συνεισφορά παλιών υπαλλήλων του ΡΙΚ, κυρίως σε φωτογραφίες και τεχνολογικό εξοπλισμό, ενώ έχει αγορασθεί υλικό και από το ΒΒC. Αφορά κυρίως υλικό που αναφέρεται στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Χαρακτηριστικά έχουν εξασφαλιστεί ταινίες διάρκειας μερικών λεπτών που καλύπτουν τις επιχειρήσεις των Άγγλων στα κρησφύγετα των ηρώων Αυξεντίου και Μάτση, όπως και από κηδείες αγωνιστών.
Ανεκτίμητος πλούτος
Για τον πλούτο του Αρχείου οποίος περιλαμβάνει την ιστορία του τόπου των τελευταίων δεκαετιών η κ. Σάββα λέγει δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα. Και προσθέτει μεταξύ άλλων:
«Τα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας και η συνύπαρξη, πριν από τις διακοινοτικές ταραχές, με το σύνοικο στοιχείο αποτελούν θεματολογία η οποία καλύπτεται από το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα της Κύπρου και νοείται ότι αρχειοθετείται στο υλικό μας. Ας θυμηθούμε εξάλλου ότι ανάμεσα στους εργαζόμενους του ΡΙΚ, περιλαμβάνονταν πριν από την αποχώρησή τους και πολλοί Τουρκοκύπριοι.
Σκαλίζοντας το ιστορικό μας αρχείο, βρίσκουμε για παράδειγμα σκηνές εργαζομένων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι διαβιούν αρμονικά στο αγρόκτημα Κουκλιών στην Αμμόχωστο, σε εργοστάσιο στο Ζύγι, αλλά και στα χωριἀ Αργάκι και Περιστερώνα της Επαρχίας Μόρφου. Στο Αρχείο του ΡΙΚ φυλάσσονται ασφαλώς και όλες οι δραστηριότητες της πρώτης Κυβέρνησης της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας, με Πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και Αντιπρόεδρο τον Φαζίλ Κουτσιούκ. Τα εγκαίνια τουρκικής τράπεζας στη Λευκωσία από τον κ. Κουτσιούκ, η πραγματοποίηση γυμναστικών επιδείξεων στην τουρκική συνοικία, στην παρουσία του Ραούφ Ντενκτάς, αλλά καιτο κόψιμο της βασιλόπιτας της ΟΧΕΝ από τον Μακαριώτατο την Πρωτοχρονιά του 1965, η επιστροφή του από τις Σεϋχέλλες πολύ ενωρίτερα, η παρουσία του σε δεξίωση την οποία παραχωρεί, με την ευκαιρία του Μπαϋραμιού, ο Κουτσιούκ την πρώτη Μαρτίου 1963 και δεκάδες χιλιάδες άλλες αρχειοθετημένες κινηματογραφήσεις αποτελούν ασφαλώς στιγμές Ιστορίας. Όπως και η συνέντευξη που παραχώρησε στις τρεις Ιουλίου 1964 στον κινηματογραφιστή του ΡΙΚ Γιώργο Λανίτη, ο προοδευτικός Τουρκοκύπριος γιατρός και ουμανιστής Ιχσάν Αλή».
Κοντά στα πιο πάνω πρέπει ασφαλώς να προστεθούν τα γεγονότα της επταετίας (1967-1974), η κατάλυση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, η δημιουργία της ΕΟΚΑ Β΄ το 1971 και η μετέπειτα δράση της, καθώς και οι τραγικές εξελίξεις στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 1973, αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα και στο δικό μας Αρχείο. Όταν η Μελίνα Μερκούρη συναντούσε το 1975 ως δημοσιογράφος τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, στο προεδρικό γραφείο στη Λευκωσία, του αποκάλυπτε ότι η Χούντα δεν της επέτρεπε να επισκεφθεί την Κύπρο ενωρίτερα. Αλλά και ο Μακαριώτατος, αναφέρει ότι τυχόν επίσκεψή της στο νησί, θα έθετε σε κίνδυνο την δική του ζωή. Η προηγούμενη φορά που η Μελίνα Μερκούρη είχε επισκεφθεί την Κύπρο και έγινε δεκτή από τον Μακάριο ήταν σύμφωνα με το αρχειακό υλικό του ΡΙΚ ήταν στις 15 Ιανουαρἰου 1965, λέει η κ. Σάββα. Τη συνόδευε ο Ζιλ Ντασσέν, ο μέντοράς της, τον οποίο παντρεύτηκε ένα χρόνο αργότερα. Το ντοκιμαντέρ «Διάλογοι με την Μελίνα Μερκούρη», το οποίο η ίδια είχε κάνει για λογαριασμό της ΕΡΤ, όταν επισκέφθηκε την Κύπρο της προσφυγιάς και το οποίο για πολλά χρόνια αποτελούσε απωλεσθέν υλικό, διαφυλάσσεται τώρα και στο Αρχείο του ΡΙΚ.
«Ψηφιακός Ηρόδοτος»
Σύμφωνα με την κ. Σάββα, σταθμό στην ιστορία του Αρχείου του ΡΙΚ αποτέλεσε το έργο «Ψηφιακός Ηρόδοτος», στο πλαίσιο του οποίου, κατά τη διάρκεια της περιόδου 2013-2014, ψηφιοποιήθηκαν, τεκμηριώθηκαν και αναρτήθηκαν σε βάση δεδομένων, τρεις χιλιάδες ώρες αρχειακού υλικού.Τρακόσιες ώρες του ψηφιοποιημένου υλικού αφορούν την πλέον τραγική περίοδο της νεότερης κυπριακής Ιστορίας,εκείνη του Πραξικοπήματος του 1974 και της τουρκικής εισβολής. 1750 συνολικά αρχεία έχουν καταστεί «κτήμα των πολιτών», με δικαίωμα ελεύθερης θέασης. Αναρτημένα κατά χρονολογική σειρά και καλύπτοντας την περίοδο 1974-1978, τα αρχεία αφορούν γεγονότα τα οποία σχετίζονται με το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, μέσα κυρίως από κινηματογραφήσεις του ΡΙΚ, αλλά και από υλικό ξένων πρακτορείων. Ως πολυτιμότατο υλικό μουσειακής αξίας, περιλαμβάνουν σκηνές από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, τις δύο φάσεις της εισβολής των Τούρκων και τις τραγικές συνέπειες, την διπλωματική ιστορία της περιόδου, καθώς και τις προσπάθειες ανασυγκρότησης του κυπριακού κράτους μετά την τραγωδία.
Το Αρχείο του ΡΙΚ διαφύλαξε στο πέρασμα του χρόνου, όχι μόνο την πολιτική ιστορία του τόπου, με την απόλυτα αυστηρή έννοιά της, αλλά και την πολιτισμική εξέλιξη στην μεγαλόνησο, πολύ πριν από την ίδια την δημιουργία του Κυπριακού κράτους. Μέσω των αρχείων μας αποδεικνύεται ότι το ΡΙΚ διατηρούσε χρονική υπεροχή στα πολιτιστικά δρώμενα, όπως για παράδειγμα με την περίπτωση της πρώτης, παγκόσμιας παράστασης της κωμωδίας του Μενάνδρου «Σαμία», το 1972.
Αλλά και όσον αφορά την διασκευή κλασικών θεατρικών έργων, το ΡΙΚ διατήρησε την πρωτοπορία. Η σειρά «Θἐατρο από το Ραδιόφωνο» περιλαμβάνεται σύμφωνα με τα στοιχεία μας στις πρώτες αξιόλογες ραδιοφωνικές εκπομπές, ενώ στην περίπτωση της Τηλεόρασης, το πρώτο θεατρικό αφορά το έργο του Γρηγόριου Ξενόπουλου «Το Ψυχοσάββατο». Η παράσταση, με πρωταγωνιστές τους Τζένη Γαϊτανοπούλου, Αντρέα Μούστρα, Ξένια Αρτεμίου και Αντρέα Ζεμπύλα, ανέβηκε το 1957 και συνέπεσε με τον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας της Τηλεόρασης. Η παλαιότερη θεατρική παραγωγή, η οποία αρχειοθετήθηκε, αφορούσε στο έργο «Οι τρεις Άγγελοι» που ανέβηκε το 1967.
Η ανάληψη της ευθύνης
Ένα τεράστιο έργο και πρωτοποριακό συνάμα, που ανέλαβε να φέρει σε πέρας η κ. Σάββα με τους συνεργάτες της. Κι όταν τη ρωτούμε πώς προέκυψε η ανάθεση του έργου στην ίδια και αν φοβήθηκε το βουνό που είχε μπροστά της απάντησε:
-Η διεύθυνση του ΡΙΚ ήθελε για τη θέση του προϊσταμένου πρόσωπο με διοικητικές ικανότητες, με δημοσιογραφική γνώση και εμπειρία, όπως και άτομο που να γνωρίζει στον μεγαλύτερο βαθμό πρόσωπα και καταστάσεις των περιόδων που καλύπτει το υλικό. Έχοντας θητεύσει στη δημοσιογραφία από το 1979 μέχρι το 2012 και αποκομίζοντας όλες εκείνες τις γνώσεις που προσφέρει μια τέτοια πορεία ανέλαβα με σιγουριά και πίστη ότι θα τα κατάφερνα στην όντως δύσκολη και προ πάντων πρωτόγνωρη για τα κυπριακά δεδομένα αποστολή. Έχοντας στο πλευρό μου ικανούς συνεργάτες, αναπόσπαστο συστατικό κάθε ομαδικής προσπάθειας, νομίζω ότι το αποτέλεσμα νομίζω δικαιώνει και εμένα και εκείνους που με επέλεξαν.
