Η αναμόρφωση για παραβατικά παιδιά, στο επίκεντρο Διεθνούς Συνεδρίου των Πανεπιστημίων Κύπρου και Frederick
ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
«Είναι απαραίτητη στην Κύπρο μια εθνική στρατηγική για την αποτελεσματική λειτουργία ενός συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης για Ανήλικους Παραβάτες που να έχει στο επίκεντρο του το παιδί και στόχο την αναμόρφωση και την επιτυχή επανένταξη του στην κοινωνία» τόνισε ο Καθηγητής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Εγκληματολόγος Ανδρέας Καπαρδής μιλώντας την 1η Νοεμβρίου 2019 σε Διεθνές Συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επεσήμανε ότι «μία μεγάλη αδυναμία του υφισταμένου συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης για τους ανήλικους στη Κύπρο είναι αναμφίβολα η έλλειψη ενός κανονικού Δικαστηρίου Ανηλίκων στελεχωμένου με εξειδικευμένο προσωπικό και ενός ασφαλούς καταστήματος για ανήλικους, αλλά επίσης και η έλλειψη εξειδικευμένων Επιτηρητών Ανηλίκων».
Παρόμοια άποψη εξέφρασε σε σύντομο χαιρετισμό του στο Συνέδριο και ο Γενικός Εισαγγελέας Κώστας Κληρίδης αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι «δυστυχώς η κατάσταση στην Κύπρο σε ό,τι αφορά τη Δικαιοσύνη Ανηλίκων κάθε άλλο παρά ικανοποιητική είναι, αφού η βασική νομοθεσία που αφορά ανήλικους και άλλες σκόρπιες πρόνοιες που παρέχουν εναλλακτικές μεθόδους γι’ αυτούς, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ολοκληρωμένη Δικαιοσύνη για Ανήλικους…». Είπε ότι «η τιμωρία δεν πρέπει να είναι η απάντηση αλλά η έσχατη λύση» σε ό,τι αφορά την εγκληματικότητα ανηλίκων και τόνισε ότι «η προσέγγιση του ζητήματος με βάση την αναμόρφωση και την επανορθωτική δικαιοσύνη θα έχει μακρόχρονα οφέλη για τους ίδιους τους νεαρούς αδικοπραγούντες και για την κοινωνία γενικότερα με την αποφυγή επανάληψης παρόμοιων αδικημάτων». Όπως τόνισαν οι Κύπριοι ομιλητές στο συνέδριο, το σύστημα της Ποινικής Δικαιοσύνης για Ανήλικους στην Κύπρο χρειάζεται εκσυγχρονισμό και είναι θετικό ότι υπάρχει σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή. Κάποιοι όμως εξέφρασαν επιφυλάξεις κατά πόσο το προτεινόμενο νομοσχέδιο, αν ψηφιστεί ως έχει, θα λειτουργήσει αποτελεσματικά στην πράξη «γιατί είναι πολύ αμφίβολο κατά πόσον θα υπάρχει η πολιτική βούληση ώστε να έχει και την αναγκαία υποδομή».
Ακαδημαϊκοί από Κύπρο, Ελλάδα, Βρετανία
Το Συνέδριο με θέμα «Ανήλικοι Παραβάτες και Δικαιοσύνη, φλέγοντα θέματα, ανησυχίες και μελλοντικές προοπτικές: Μία συγκριτική προσέγγιση», αφορούσε την Κύπρο, τη Βρετανία και την Ελλάδα και συνδιοργάνωσαν τα Τμήματα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και του Πανεπιστημίου Frederick με τη συμμετοχή διακεκριμένων Ακαδημαϊκών και Νομικών από τις τρεις χώρες. Τις εργασίες του Συνεδρίου χαιρέτισαν εκτός από τον Γενικό Εισαγγελέα, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου Καθηγητής Τάσος Χριστοφίδης, η Κοσμήτορας της Σχολής Νομικής και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Frederick Καθηγήτρια Ελένη Χατζηκωνσταντίνου και ο Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Αναπληρωτής Καθηγητής Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης. Στο Συνέδριο, που έγινε εξ ολοκλήρου στην Αγγλική γλώσσα και παρουσίασε η Λειτουργός Δημοσίων Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου Φωτεινή Παναγή, συμμετείχαν με πολύ ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις τους που αφορούσαν τη Δικαιοσύνη Ανηλίκων στην πατρίδα τους, η Loraine Gelsthorpe Καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Ποινικής Δικαιοσύνης και Διευθύντρια του Ινστιτούτου Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ (Cambridge), η Nicola Padfield Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικαιοσύνης στη Νομική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου (Κέιμπριτζ), ο Καθηγητής Barry Goldman του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ και ο Νέστορας Κουράκης Ομότιμος Καθηγητής Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Νομοθετήματα πριν από το 1960!
Σύμφωνα με τον Καθηγητή Καπαρδή που έκανε την παρουσίαση του μαζί με τον Δικηγόρο Πέτρο Σταύρου, «το νομικό πλαίσιο που διέπει την μεταχείριση των ανηλίκων από το σύστημα της Ποινικής Δικαιοσύνης είναι διάσπαρτο σε διάφορα νομοθετήματα (Κεφ. 154, 157, 352, Νόμος 46 (1)/96) τα οποία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χρονολογούνται πριν το 1960. Είναι απαράδεκτο – πρόσθεσε – σε ένα Ευρωπαϊκό κράτος να παραμένει κλειστή η Αναμορφωτική Σχολή Λαμπούσης από το 1986! Ένα σύγχρονο σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης για Ανήλικους είναι πιο πιθανό να πετύχει τους σκοπούς του αν συνυπάρχει με μία εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση του φαινομένου της Ανήλικης Παραβατικότητας – δύο μείζονος σημασίας ανάγκες που για να ικανοποιηθούν απαιτείται πολιτική βούληση.
Ανοδική τάση και…μειωμένα στοιχεία
«Στην Κύπρο του 2019», είπε ο Καθηγητής Καπαρδής, «τα πλείστα σοβαρά ποινικά αδικήματα έχουν μία ανοδική τάση διαχρονικά ενώ, κάπως παράδοξα, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν το εφηβικό έγκλημα να μειώνεται συνεχώς τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια. Το 2007 αναφέρθησαν στην Αστυνομία 508 υποθέσεις, 347 το 2011 και 200 το 2016, οι περισσότερες κατά της περιουσίας (κλοπές και διαρρήξεις). Η μειωτική αυτή τάση δεν συνάδει με τα πορίσματα μεγάλου αριθμού δημοσιευμένων μελετών από ντόπιους ερευνητές από το 1990 με τη μέθοδο της αυτοαναφοράς σύμφωνα με τις οποίες η αντικοινωνική συμπεριφορά ανηλίκων γενικά και η εγκληματική τους συμπεριφορά συνεχώς αυξάνεται και παίρνει πιο σοβαρές μορφές, περιλαμβανομένων και των ναρκωτικών, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό αποτελείται από ανήλικους κάτω της ηλικίας ποινικής ευθύνης (14 ετών) οι οποίοι για διάφορους λόγους αποτελούν μία ομάδα μεγάλου κινδύνου. Εξετάζοντας σοβαρές υποθέσεις που διερεύνησε η Αστυνομία την περίοδο 2014-2018, διαπιστώνουμε ότι η εγκληματικότητα ανηλίκων αφορά κυρίως διαρρήξεις (61.5%), ναρκωτικά (16%), κλοπές αξίας άνω των 1000 ευρώ (10%), οχλαγωγία (3%), ληστείες (3%), εμπρησμούς (3%) επιθέσεις κατά του ατόμου, πρόκληση σοβαρής σωματικής βλάβης (2.5%) και πλαστογραφία (1%).
Οι αρνητικές συνέπειες του στίγματος
Ο Καθηγητής Ανδρέας Καπαρδής ανέφερε επίσης ότι «όσον αφορά τη μεταχείριση Ανήλικων Παραβατών σε κάθε Επαρχία η Επιτροπή Ανηλίκων (που αποτελείται από τον Αστυνομικό Διευθυντή και τον Διευθυντή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας ή τους εκπροσώπους τους), εξετάζει κάθε υπόθεση και εισηγείται στον Γενικό Εισαγγελέα την προσαγωγή τους ή όχι, στη Δικαιοσύνη. Δημοσιευμένη μελέτη το 2014 του Αστυνόμου Κώστα Βέη (σ. σ. Επικεφαλής του Γραφείου για Θέματα 0ικογενειακής Βίας και Κακοποίησης Ανηλίκων στο Αρχηγείο Αστυνομίας) αποφάνθηκε ότι ο Γενικός Εισαγγελέας συνηγόρησε με την εισήγηση της Επιτροπής Ανηλίκων σε 56% των περιπτώσεων, ενώ δεν διώχτηκαν ποινικά 43% των ανηλίκων. Η ίδια εξέτασε τον υποτροπιασμό των ανηλίκων τρία χρόνια μετά και βρήκε ότι ήταν 45% για όσους διώχθηκαν. Από εκείνους κάτω των 14 ετών που δεν ήσαν ποινικά υπεύθυνοι 33% υποτροπίασαν ενώ μόνο 14% υποτροπίασαν από τους ανήλικους που ήσαν ποινικά υπεύθυνοι αλλά δεν διώχθηκαν ποινικά, τεκμηριώνοντας, έτσι, τις αρνητικές συνέπειες του στίγματος που συνεπάγεται η ποινική δίωξη ενός ανήλικου».
A sui generis species
Στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ομιλία του που περιλάμβανε ανάλυση της πάγιας νομολογίας της Δικαιοσύνης Ανηλίκων στην Κύπρο, ο Καθηγητής Χρίστος Κληρίδης Επικεφαλής του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι «τα Δικαστήρια στην Κύπρο ερμήνευσαν τον νόμο έτσι ώστε να παρέχει ορισμένα διαδικαστικά πλεονεκτήματα σε ανήλικους, αλλά όχι πάντα για λόγους που σχετίζονται με τη δίκη, οι ανήλικοι και οι νέοι αντιμετωπίζονται ως ενήλικοι κατηγορούμενοι από πολλές απόψεις. Πρόσθεσε ότι « όπως μπορεί να προκύπτει και από την προαναφερθείσα νομολογία, η μεταχείριση των ανηλίκων στην Κύπρο από τα Δικαστήρια δεν ήταν πάντοτε συνεπής. Μολονότι τα Δικαστήρια – πρόσθεσε – γνωρίζουν ότι οι ανήλικοι και τα νεαρά άτομα, δηλαδή κάτω των 18 ετών, πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά, από πολλές απόψεις αντιμετωπίζονται ως μοναδικό είδος (a sui generis species) – ένα είδος μεταξύ ανήλικων και ενήλικων δραστών – και ενίοτε ως ενήλικες. Σε πολλές δε περιπτώσεις, ανήλικοι έχουν καταδικαστεί σε φυλάκιση. Η απουσία ενός κατάλληλου συστήματος Δικαιοσύνης για Ανήλικους και μιας ειδικής εκπαίδευσης, είχε ως αποτέλεσμα την υποκειμενική αντιμετώπιση ανήλικων παραβατών. Ενώ τα Δικαστήρια εκφράζουν την ανάγκη και την επιθυμία για διαφορετική αντιμετώπιση εφήβων και νεαρών παραβατών, στην πράξη επιβάλλεται σε πολλές περιπτώσεις δικαιοσύνη ενηλίκων στους ανήλικους. Τώρα ελπίζουμε ότι με τη ψήφιση του νέου νόμου για τη θέσπιση ενός συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης Φιλικής προς τους Ανήλικους Παραβάτες το 2019 θα αλλάξουν τα πράγματα και ότι η πρακτική του Δικαστηρίου Ανηλίκων θα είναι διαφορετική».
O Kώστας Κληρίδης.
O Ανδρέας Καπαρδής.
Ο Χρίστος Κληρίδης.
Φώτο: Στιγμιότυπο από το Συνέδριο της 1ης Νοεμβρίου 2019.
