Αυτή τη συζήτηση/συνέντευξη την ονειρευόμουν πολλά χρόνια τώρα. Να βρω κάποιον που να γνωρίζει σίγουρα περισσότερα από μένα για αυτό το όργανο που μάς κάνει ανθρώπους. Το πολύ ένα… κιλό «τζελ» μαζεμένο απίστευτα πολύπλοκα πάνω και μέσα στο κεφάλι μας. Ο εγκέφαλος!
Ο Ανδρέας Α. Ιωαννίδης είναι ο δημιουργός του Laboratory for Human Brain Dynamics και διευθυντής της εταιρείας AAI Scientific Cultural Services Limited. Κι έχει πολλά να μας πει!
-Πείτε μας καταρχήν τι είναι ο εγκέφαλος;
Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω με το «ένα κιλό τζελ». Ο εγκέφαλος έχει συγκεκριμένη δομή. Aκόμη και o φαινομενικά ομοιόμορφος φλοιός, έχει περίπου 400 διακριτές περιοχές σε κάθε ημισφαίριο. Αυτές «χορεύουν» σε δικούς τους ρυθμούς και σε ρυθμούς που από άλλους τόσους κόμβους ενσωματωμένους στα οργανωμένα συμπλέγματα όπως τον θάλαμο και το στέλεχος βαθιά μέσα στο κεφάλι. Ο «χορός» αυτός διατηρεί υγιές το σώμα και δημιουργεί την «εικόνα» του σώματος, του περιβάλλοντος, του εαυτού μας. Τελικά, τοποθετεί τον εαυτό στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του.
-Ποια είναι η ιστορία και τι ακριβώς κάνει το κέντρο σας;
Το AAI Scientific Cultural Services Ltd (AAISCS) συνδυάζει μοντέρνες μεθόδους με την αρχαία ελληνική έφεση για ολοκληρωμένη κατανόηση του κόσμου. Για αυτό και τα «Scientific and Cultural» στο όνομα. Το εργαστήριο για μελέτη της δυναμικής του ανθρώπινου εγκεφάλου (LHBD-C) του AAISCS ασχολείται με βασική έρευνα στις νευροεπιστήμες. Είναι η συνέχεια του Lab For Human Brain Dynamics (LHBD-J) που ίδρυσα και διεύθυνα στην Ιαπωνία (1998 – 2009). Το LHBD-J σχεδιάστηκε για πειράματα μαγνητοεγκεφαλογραφίας (MEG) στοχεύοντας εντοπισμό εγκεφαλικής δραστηριότητας με την καλύτερη δυνατή ακρίβεια στον χρόνο και χώρο. Το νέο εργαστήριο, LHBD-C, συνεχίζει τη βασική έρευνα προωθώντας τη μεταφορά των αποτελεσμάτων σε μηχανήματα, κλινικές εφαρμογές και υπηρεσίες προσιτές στο ευρύ κοινό.
-Υπάρχουν άλλα παρόμοια επιστημονικά κέντρα στην Κύπρο;
Βέβαια και όλο νέα δημιουργούνται, πολλά σαν συνέχεια εργαστηρίων σε δημόσια πανεπιστήμια
-Σε τι διαφοροποιείται το δικό σας, ποιες είναι δηλαδή οι ιδιαιτερότητες του;
Η δημιουργία μόνο των δεδομένων που φέραμε με ειδική συμφωνία στην Κύπρο χρειάζεται μια επένδυση 50 εκατομμυρίων ευρώ. Προαπαιτεί, επίσης, παρόμοια υποδομή με αυτήν που είχε το LHBD-J σαν μέρος του Brain Science Institute (BSI). Το BSI ήταν ένα εικοσαετές πρόγραμμα, από τα μεγαλύτερα που έχουν γίνει ποτέ στις νευροεπιστήμες, με σκοπό την αναβάθμιση της ιαπωνικής νευροεπιστήμης. Το LHBD-C θεμελιώθηκε στη δωδεκαετή προϊστορία και διεθνείς διασυνδέσεις του LHBD-J. Αρκετά από τα δεδομένα του LHBD-J παραμένουν μοναδικά και ανεπανάληπτα μέχρι σήμερα, μαζί με μεγάλα προγράμματα ανάλυσης που δημιουργήθηκαν πριν δεκαετίες και από τότε συνεχώς εμπλουτίζονται. Για αυτούς τους λόγους το LHBD-C ξεχωρίζει, αφού με σχετικά μικρή επένδυση μπορεί να προχωρήσει στους ίδιους και μεγαλύτερους στόχους όπως στο LHBD-J. Η ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων προχωρά αλλά η επιτυχία της απαιτεί συνέχιση της βασικής έρευνας, ιδανικά σε συνεργασία με τοπικά ακαδημαϊκά ιδρύματα με εξαίρετους φοιτητές και πρόσβαση σε κοινές πειραματικές υποδομές, κάτι που δεν είναι προσιτό σήμερα σε μικρές εταιρείες στην Κύπρο. Ευτυχώς, έχουμε πολύ καλή ανταπόκριση από Κύπριους φοιτητές στο εξωτερικό που μαθαίνουν για εμάς στα πανεπιστήμια τους.
– Θέλω να καταλάβω τι ακριβώς είναι αυτό που μελετάτε και πού έχετε φτάσει.
Σήμερα η μοντέρνα περιγραφή του εγκεφάλου είναι σαν ένα δίκτυο με 1-2 χιλιάδες κόμβους με αραιή σύνδεση μεταξύ τους. Τη δεκαετία του 1990 είχαμε προτείνει τις πρώτες τέτοιες περιγραφές βασισμένες στην ανάλυση MEG δεδομένων. Τότε, περιορίσαμε την ανάλυση σε μικρά αλλά ουσιώδη δίκτυα χρησιμοποιώντας στo έπακρο την ακρίβεια λίγων χιλιοστών του μέτρου και μέτρο χρονικής διάρκειας μερικών χιλιοστών δευτερολέπτου που επιτρέπει η ανάλυση μας. Στην πρόσφατη συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου (Καθ. Ανδρέα Ευσταθίου και Βίκυ Παπαδοπούλου-Λέστα) έχουμε προχωρήσει σε αναλύσεις μεγαλύτερων δικτύων και ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων (με τον δρα Ευάγγελο Παπαευθυμίου) με εφαρμογές στις νευροεπιστήμες και την αστροφυσική. Χρησιμοποιούμε τις περιγραφές δραστηριότητας σε κάθε περιοχή και στο γενικότερο δίκτυο για να ορίσουμε μέσα στο ίδιο μαθηματικά σωστό πλαίσιο τόσο την κανονική λειτουργία του εγκεφάλου το τι πάει λάθος σε παθολογικές καταστάσεις. Ο απώτερος στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε υπηρεσίες που να βοηθούν στην διατήρηση της υγείας και την επαναφορά στην κανονικότητα όταν κάτι πάει στραβά. Στην περίπτωση του ύπνου έχουμε καταφέρει να ορίσoυμε τόσο τη βασική κατάσταση σε κάθε στάδιο ύπνου όσο και τις διεγέρσεις τους και τις μεταβιβάσεις από το ένα στάδιο ύπνου σε ένα άλλο.
-Η τεχνολογία λέμε συχνά πως πετάει στην εποχή μας. Την προλαβαίνετε ή είναι μια ασταμάτηση κούρσα;
Ναι, η τεχνολογία και οι επιστήμες πετάνε και απομακρύνονται με άπιαστους ρυθμούς. Αυτός είναι ένας τρόπος θεώρησης. Προσωπικά, προτιμώ να βλέπω ένα πρόβλημα πολυτελείας επιλογών. Προχωρούμε σε βάθος περιορίζοντας το πεδίον σε κάτι που μπορούμε να κάνουμε στον διαθέσιμο χρόνο. Πάντα πρέπει αφήνουμε πίσω πολύ περισσότερα από τα λίγα που μπορούμε να διαχειριστούμε. Φυσιολογικά λοιπόν ένα βουνό άγνοιας γιγαντώνεται συνεχώς πίσω μας. Με αυτή τη θεώρηση, μπορώ να αντιμετωπίζω τη δουλειά μου σαν ένα καλό παιχνίδι σκακιού. Ακόμη και εάν χάσω την παρτίδα σήμερα, θα έχω μάθει αρκετά για να κάνω καλύτερα παιχνίδια μου τις επόμενες μέρες.
-Σε ποιες ασθένειες μπορεί η επιστήμη σας να δράσει θεραπευτικά αν μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο;
Τα αποτελέσματα μας έχουν τη δυνατότητα να δράσουν θεραπευτικά σε παθολογικές καταστάσεις, κυρίως ψυχολογικές διαταραχές. Η κλινική εφαρμογή είναι ένα μακρύ ταξίδι γιατί υπάρχουν πολλές διαδικασίες πριν μια νέα μέθοδος θεραπείας γίνει κλινικά αποδεκτή. Είναι πιο εύκολη η αποδοχή μέτρων πρόληψης και νέων τρόπων αντικειμενικής αξιολόγησης θεραπειών. Θεωρώ πιθανή εφαρμογή την αποφυγή της τυφλής φαρμακολογίας σαν πρώτη γραμμή άμυνας για ήπιες διαταράξεις. Η δουλειά μας στον τομέα του ύπνου έχει πολλές τέτοιες προοπτικές, τόσο στη γη όσο και στο διάστημα! Η νέα μας θεώρηση του ύπνου μας επιτρέπει να περιλάβουμε στο ίδιο μαθηματικό πλαίσιο όλες τις μορφές κανονικού ύπνου, καταστάσεις ηρεμίας (με μάτια ανοικτά ή κλειστά) και ακατάστατο ύπνο που δεν είναι διαχειρίσιμος από τον επίσημο τρόπο σταδιοποίησης ύπνου. Με συμβόλαιο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) προχωρούμε σε μελέτες με απώτερο στόχο να βοηθήσουμε να διατηρηθεί η ψυχική υγεία αστροναυτών σε μακρινές διαστημικές αποστολές. Η σημαντική πρόοδος που κάναμε είναι μόνο ένα μικρό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Χρειάζεται ακόμη τεράστια δουλειά για να γίνει πραγματικότητα μια τέτοια εφαρμογή στο διάστημα. Τα αποτελέσματα όμως μπορούν να οδηγήσουν σύντομα σε νέες μεθόδους για προφύλαξη της ψυχικής υγείας στην γη, π.χ. με νευροανάδραση (neurofeedback) και αξιολόγηση φαρμακολογικών και μη παρεμβάσεων για καταστάσεις όπως άγχος, κατάθλιψη, μετα-τραυματικές διαταραχές και άλλες συναφείς καταστάσεις.
-Όταν λέμε νευροεπιστήμονες, ο δικός μας εγκέφαλος αδυνατεί να καταλάβει. Τι κάνουν τα παιδιά που εργάζονται στη διπλανή αίθουσα;
Η Dr Lichan Liu έχει μεγάλο μέρος της διαχείρισης και συμβάλλει σε όλες τις ερευνητικές δραστηριότητες. Ο δρ. Βασίλης Παναγόπουλος είναι Ψυχίατρος και παρακολουθεί μαζί μου διδακτορικό με εγγραφή στο Πανεπιστήμιο Πάτρας. Ο Κωνσταντίνος Κουρούγιαννης έχει πρώτο πτυχίο καί MSc στην πληροφορική και ασχολείται με προγραμματισμό και μετρήσεις EEG. O Χριστόδουλος Καρίττεβλης έχει πτυχίο στην Μηχανική και MSc στις νευροεπιστήμες και έχει αρχίσει διδακτορικό με εγγραφή στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου μέσα από το Ευρωπαϊκό έργο iCONN (International Training Network). Ο Γρηγόρης Ορφανίδης μόλις αποφοίτησε από την Αγγλική Σχολή και εργάζεται στον προγραμματισμό και στη βασική έρευνα, κυρίως στην ανάλυση δεδομένων ύπνου.
Επανάσταση για τον ύπνο
-Από ότι είδα περιεργαζόμενος τους χώρους σας δίνετε ιδιαίτερη σημασία και προσοχή στον ύπνο. Γιατί τόσο ενδιαφέρον για αυτό το θέμα;
Πριν το εγχείρημα της Ιαπωνίας, μελέτησα πού το MEG θα μπορούσε να ανοίξει νέους ορίζοντες. Ξεχώρισα σαν ένα εφικτό στόχο την κατανόηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας στον ύπνο, ένα πρόβλημα ανοικτό για χιλιετηρίδες. Έτσι το πρώτο πείραμα του νεοσύστατου LHBD-J ήταν καταγραφές ύπνου. Τα δεδομένα αυτά μετά από περισσότερο από 20 χρόνια είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα και αποτελούν τη βάση για τουλάχιστον 50% των εργασιών του LHBD-C την τελευταία πενταετία. Πρόσφατα αποτελέσματα, δικά μας και από νέα μεγάλα εργαστήρια ύπνου παγκόσμια, έχουν ήδη φέρει μια επανάσταση στην κατανόηση του ύπνου που πιστεύω θα οδηγήσουν σύντομα σε εξαιρετικές εφαρμογές.
Ψυχή, ένα αναπάντητο ερώτημα
-Αν μου επιτρέπετε, σε ποιο μέρος του ανθρώπου «πάλλει» η ψυχή του ανθρώπου; Είναι αυτό ένα αναπάντητο αιώνιο ερώτημα;
Η ψυχή! Για σήμερα τουλάχιστον, επιτρέψτε μου να αφήσω αναπάντητο αυτό το αιώνιο ερώτημα. Έχουμε όμως απαντήσεις για ένα πιο εύκολο ερώτημα που ίσως είναι ένα αναγκαίο προοίμιο πριν ασχοληθούμε με την ερώτησή σας. Έχουμε ανακαλύψει αυτό που εγώ περιγράφω σαν τη νευρονική απεικόνιση του εαυτού μας (ΝΑΕμ). Η απεικόνιση αυτή δημιουργείται από υψηλής συχνότητας δραστηριότητα σε δύο περιοχές του εγκεφάλου, μπροστά και πίσω ψηλά στο αριστερό μεσαίο τείχος του αριστερού ημισφαιρίου. Η λεπτομερής ανάλυση της δραστηριότητας αυτής οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο εαυτός μας κοιμάται την ημέρα (όταν είμαστε ξύπνιοι και η προσοχή μας εστιάζεται στο εξωτερικό περιβάλλον) και ξυπνά την νύκτα (όταν εμείς κοιμόμαστε σε σχετική απομόνωση από ερεθίσματα). Μόνο τότε, επιτρέπεται η συγχώνευση στη μνήμη δραματικών γεγονότων που απαιτούν αλλαγές στην ΝΑΕμ. Στη διαδικασία αυτήν σχεδόν πεθαίνουμε κάθε βράδυ, για να ξυπνήσουμε το πρωΐ καταφέρνοντας δύο εκ διαμέτρου αντίθετους στόχους: Να είμαστε όσο πιο καλά προετοιμασμένοι για τον αγώνα επιβίωσης της ημέρας που αρχίζει και όσο πιο κοντά στην ΝΑΕμ του προηγούμενου πρωινού. Αδυναμία της νυκτερινής εγχείρησης της ΝΑΕμ να ικανοποιήσει τον διπλό στόχο δημιουργεί ψυχολογικές διαταραχές.
ΠΗΓΗ:Φilenews
