Της Χρύστας Ντζάνη
Η Τζεμαλιέ έπεσε νεκρή από ανταλλαγή πυρών ανάμεσα σε μια ομάδα Τουρκοκυπρίων και τρεις Ελληνοκύπριους αστυνομικούς, μια μέρα σαν σήμερα, ακριβώς μισό αιώνα πριν, ξημερώματα, στο κέντρο της κυπριακής πρωτεύουσας.
Η Ιστορία, αυτή τουλάχιστον που αποφεύγει τις εθνικιστικές αφηγηματικές ακρότητες της εκάστοτε πλευράς, θα γράψει πως η δολοφονία της Τζεμαλιέ και του 25χρονου Ζεκί Χαλίλ, το ίδιο βράδυ, σήμανε την αρχή μιας πολύ αιματηρής περιόδου για τη σύγχρονη Κύπρο, που κατέληξε με εκατοντάδες νεκρούς, αλλά και τον διαχωρισμό της Λευκωσίας σε ελληνικό και τουρκικό τομέα. Κι ανάμεσά τους, η «πράσινη γραμμή» – πράσινη, από το χρώμα του μολυβίου που χρησιμοποίησε ο διοικητής των Βρετανικών Βάσεων στο νησί, Στρατηγός Γιανγκ, στις 30 Δεκεμβρίου 1963, για να σημειώσει στον χάρτη τη γραμμή αντιπαράθεσης.
Ήταν ένας ανήσυχος Δεκέμβρης εκείνος. Την πρόταση του Μακάριου, στις 30 Νοεμβρίου, για αλλαγή 13 σημείων στο ανισοβαρές Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, διαδέχθηκε αμέσως η άρνηση των Τουρκοκυπρίων και γρήγορα, στις 2 Δεκεμβρίου 1963, η ανατίναξη του αγάλματος του ήρωα της ΕΟΚΑ, δολοφονηθέντα το 1957 από τους Βρετανούς, Μάρκου Δράκου. Ακολούθησαν σποραδικές συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων σ’ όλη τη διάρκεια του μήνα, μικρής όμως έκτασης. Ήταν μια «ανήσυχη ηρεμία», όπως λένε οι μαρτυρίες, απ’ αυτές που έμελλε να ζήσει συχνά το νησί τα επόμενα χρόνια.
Ώσπου, τη νύχτα της 21ης Δεκεμβρίου 1963, έπεσαν οι πρώτοι νεκροί. Ξημερώματα, λίγο μετά τις 2 π.μ., όταν τρεις Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί ανέκοψαν στην εμπορική οδό Ερμού, στην καρδιά της Λευκωσίας, ένα αυτοκίνητο όπου επέβαιναν Τουρκοκύπριοι, για έλεγχο ταυτότητας. Οι επιβάτες αρνήθηκαν να δώσουν τα στοιχεία τους και έβαλαν τις φωνές και σύντομα συγκεντρώθηκε στο σημείο πλήθος Τουρκοκυπρίων που αντιδρούσαν στον έλεγχο. Ακολούθησε συμπλοκή, όταν ένας από το πλήθος πυροβόλησε και οι αστυνομικοί ανταπέδωσαν τα πυρά και χρειάστηκε να παρέμβει μεγαλύτερη δύναμη της Αστυνομίας για να επιβάλει την τάξη.
Ο απολογισμός της βραδιάς ήταν να πέσει νεκρός από τα πυρά ο Ζεκί Χαλίλ και να τραυματιστεί βαριά η Σαλιχέ Χασάν, η οποία κατέληξε λίγο αργότερα στο νοσοκομείο. Όμως το κακό δεν σταμάτησε εκεί: Το ξημέρωμα της 21ης Δεκεμβρίου 1963 σήμανε την έναρξη γενικευμένων συγκρούσεων τις επόμενες μέρες αρχικά στη Λευκωσία με δεκάδες νεκρούς και αργότερα σε όλη την Κύπρο, με τουλάχιστον 200 θύματα, εκτοπισμένες οικογένειες και πυρπολημένα σπίτια εκατέρωθεν, μέχρι και τον Αύγουστο του 1964, όταν η Τουρκία βομβάρδισε τις βορειοδυτικές ακτές της Τηλλυρίας.
Για την πόλη της Λευκωσίας σήμανε και κάτι ακόμη, το τέλος της αυτοτέλειας: Όταν, αδυνατώντας να ελέγξουν την κατάσταση, ο Πρόεδρος Μακάριος και ο Αντιπρόεδρος Φαζίλ Κιουτσούκ ζήτησαν τη βοήθεια της Μεγάλης Βρετανίας, οι δύο πλευρές συμφώνησαν στον διαχωρισμό της Λευκωσίας σε ελληνικό και τουρκικό τομέα, με σύνορο την οδό Ερμού. Στις 30 Δεκεμβρίου 1963, ο Στρατηγός Γιανγκ πήρε ένα πράσινο μολύβι και σημείωσε στον χάρτη τη γραμμή αντιπαράθεσης στη Λευκωσία που χώριζε τις δύο κοινότητες.
Έτσι γεννήθηκε η πράσινη γραμμή.
Πηγή: Protagon.gr Επίσημος συνεργάτης 24H
