Τα επόμενα βήματα στο κεφάλαιο της ασφάλειας και των εγγυήσεων για μία νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας για την Κύπρο
Με το τέλος της Διάσκεψης για τη Κύπρο στο Κραν Μοντάνα έχει προκληθεί έντονος προβληματισμός για το μέλλον του Κυπριακού, καθώς και για την προοπτική εξεύρεσης μίας συνολικής και κοινά αποδεκτής λύσης. Παρόλη την απογοήτευση που έχει επικρατήσει σε σχέση με το μέλλον του Κυπριακού Προβλήματος, η αποτυχία της Διάσκεψης αφήνει πίσω της μία διαφορετική προοπτική: Έχει ανοίξει μια συστηματική και επικεντρωμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση του δυσκολότερου κεφαλαίου, αυτού της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Έχουν κατατεθεί θέσεις και απόψεις από όλες τις πλευρές. Υπάρχει μεν μεγάλη απόσταση μεταξύ των θέσεων που έχουν κατατεθεί, πλην όμως η συζήτηση άρχισε και πρέπει να συνεχιστεί τόσο σε επίπεδο των άμεσα εμπλεκόμενων πλευρών όσο και σε επίπεδο των ερευνητών και της κοινωνίας των πολιτών. Είναι μία περίοδος για αναστοχασμό και παραγωγική σκέψη γύρω από τις προοπτικές αποτελεσματικής αντιμετώπισης των προκλήσεως του κεφαλαίου της ασφάλειας και των εγγυήσεων.
Στο πλαίσιο της υλοποίησης του Έργου «Πρωτοβουλία Διαλόγου για την Ασφάλεια» το Κέντρο Βιώσιμης Ειρήνης και Δημοκρατικής Ανάπτυξης (SeeD), παρήγαγε μια ολοκληρωμένη πρόταση και προτείνει μία νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας για την Κύπρο. Η Αρχιτεκτονική αυτή εδράζεται σε βασικές αρχές και προτείνει θεσμούς πρόληψης και αντιμετώπισης απειλών ασφαλείας, με απώτερο στόχο την οικοδόμηση ενδογενούς ανθεκτικότητας για το κράτος, τις κοινότητες και τους πολίτες. Η πρόταση για μία νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας είναι αποτέλεσμα πολύπλευρης διεπιστημονικής έρευνας διάρκειας δέκα μηνών και βασίζεται σε εκτεταμένες συζητήσεις με τα εμπλεκόμενα μέρη στο Κυπριακό (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών), σε ευρείας κλίμακας ποσοτική έρευνα με δείγμα 3000 ατόμων και στις δύο κοινότητες, σε αποτελέσματα ποιοτικής έρευνας ομάδων εστίασης, καθώς και σε εμπειρογνωμοσύνη ειδικών για θέματα ασφάλειας και διαχείρισης μεταβατικών περιόδων. Η πρόταση για μια νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας έτυχε της αξιολόγησης και ανατροφοδότησης από πανεπιστημιακούς, ερευνητές και ειδικούς εμπειρογνώμονες. Βασικός πυλώνας της ερευνητικής προσπάθειας παραμένει η βεβαιότητα ότι το θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων μπορεί να επιλυθεί, νοουμένου ότι γίνει σεβαστή η αρχή της κρατικής κυριαρχίας και η αρχή της ισότητας, καλής γειτονίας και φιλίας ανάμεσα στην Κύπρο και τις ιστορικές εγγυήτριες δυνάμεις.
Για να προχωρήσει η διαδικασία στο κεφάλαιο της ασφάλειας, τα εμπλεκόμενα μέρη θα πρέπει να συμφωνήσουν για τις βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν μια νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας για την Κύπρο. Το SeeD προτείνει όπως η συζήτηση επικεντρωθεί σε τέσσερεις βασικές αρχές:
1. Μία Αρχιτεκτονική Ασφάλειας θα πρέπει να αντιμετωπίζει πραγματικές απειλές, καθώς και απειλές οι οποίες επικράτησαν ως ανησυχίες ή/και αντιλήψεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες.
2. Μια Αρχιτεκτονική Ασφάλειας πρέπει να είναι περιεκτική και να προνοεί τόσο προληπτικές θεραπείες όσο και θεραπείες αντίδρασης. Οι προληπτικές θεραπείες είναι εξίσου σημαντικές όσο οι θεραπείες αντίδρασης. Προτείνεται όπως υπάρξουν θερμοί και εργαλεία πρόληψης και αντιμετώπισης απειλών ασφαλείας σε τέσσερα επίπεδα: (α) πρώιμη πρόληψη, (β) ύστερη πρόληψη, (γ) πρώιμη αντίδραση, (δ) ύστερη αντίδραση.
3. Μια νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας θα πρέπει να προνοεί θεσμούς και θεραπείες, οι οποίες θα προκαλούν αμοιβαία ασφάλεια και στις δύο κοινότητες. Οι απαιτήσεις ασφάλειας της μίας κοινότητας δεν μπορεί να προκαλούν ανασφάλεια στην άλλη κοινότητα.
4. Ο τελικός στόχος μίας Αρχιτεκτονικής Ασφάλειας θα πρέπει να είναι η οικοδόμηση ενδογενούς ανθεκτικότητας έτσι ώστε η Κύπρος να διαθέτει όλα τα αναγκαία μέσα, δυνατότητες και θεσμούς για την αντιμετώπιση εσωτερικών και εξωτερικών προκλήσεων και απειλών ασφαλείας, χωρίς εξωτερικές εξαρτήσεις.
Η συμφωνία σε βασικές αρχές όπως τις πιο πάνω από τα εμπλεκόμενα μέρη, θα ανοίξει το δρόμο για αμοιβαία αποδεκτές λύσεις στο κεφάλαιο της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Οι απειλές ασφαλείας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιμονή σε ιστορικές θέσεις, αλλά με επικέντρωση στις πραγματικές ανάγκες, οι οποίες πρέπει να καθοριστούν με σαφή τρόπο. Οι θεραπείες που θα προταθούν ως ικανοποιητικό αντίβαρο στις απειλές αυτές, θα πρέπει να προλαμβάνουν αλλά και να καταστέλλουν.
Το Κυπριακό κράτος θα μπορέσει να αναπτυχθεί και να επιβιώσει μακροχρόνια μόνο όταν μπορέσει να έχει τη δυνατότητα να βασιστεί στα δικά του μέσα, θεσμούς και δυνατότητες, δηλαδή όταν οικοδομήσει μία στέρεη, διαρκή, καθώς και ευπροσάρμοστη σε αναδυόμενες συνθήκες, ενδογενή ανθεκτικότητα. Αυτό προϋποθέτει ότι η ασφάλεια της μιας κοινότητας δεν θα επιβουλεύεται την ασφάλεια της άλλης, καθώς επίσης ότι οι σχέσεις με άλλα κράτη θα είναι σχέσεις αμοιβαιότητας και ισότητας. Στο εσωτερικό επίπεδο, ο στόχος για ενδογενή ανθεκτικότητα μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την ανάπτυξη κοινών θεσμών, όπως για παράδειγμα κοινές δυνάμεις ασφαλείας και κοινοτικά τυφλή αστυνόμευση και δικαιοσύνη, σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης και Έγκαιρης Αντίδρασης για την πρόληψη και αντιμετώπιση κρίσεων, δημιουργία θεσμών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θεσμών ισότητας, θεσμών μίας άρτιας και αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης, καθώς και θεσμών παρέμβασης και παροχής αρωγής για την πρόληψη ή/και την αντιμετώπιση κρίσεων. Σε εξωτερικό επίπεδο, ο στόχος για ανθεκτικές σχέσεις ασφάλειας θα πρέπει να βασιστεί σε αρχές αμοιβαιότητας, σεβασμού της κρατικής κυριαρχίας, καλής γειτονίας, εκτεταμένης και παραγωγικής συνεργασίας και ανταλλαγής σε όλα τα επίπεδα.
Τα ερευνητικά αποτελέσματα και η ολοκληρωμένη πρόταση για μία νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας έχουν δοθεί σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πριν από τη μετάβασή τους στη Διάσκεψη για την Κύπρο. Η ομάδα του SeeD συνεχίζει τον διάλογο με όλα τα μέρη και προχωρεί με την υλοποίηση νέων καινοτόμων μεθόδων συμμετοχικής έρευνας προκειμένου να εμπλουτίσει την πρόταση της για μια νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας.
