Πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, παρά τις δυσκολίες και συχνά την εκμετάλλευση που υφίστανται στην Κύπρο
Του Μάριου Δημητρίου
Με τα κορίτσια από τις Φιλιππίνες, που είναι πάντα με το χαμόγελο στα χείλη, παρά τις δυσκολίες και συχνά την εκμετάλλευση που υφίστανται στην Κύπρο, στην συντριπτική πλειοψηφία τους οικιακές εργαζόμενες, συναντηθήκαμε τις προηγούμενες δύο Κυριακές 19 και 26 Μαρτίου 2017, στο πλαίσιο δύο σημαντικών εκδηλώσεων οργανωμένων ομάδων τους στη Λευκωσία.
Μετά από πρόσκληση της Carmen B. Llauderes, Προέδρου της μεταναστευτικής ομάδας Filipino Literacy Society Nicosia, παρευρεθήκαμε στις 19 Μαρτίου στον γιορτασμό της 5ης επετείου της ίδρυσής της, στο θέατρο Παλλάς, ενώ μετά από πρόσκληση της Ester Beatty, Προέδρου της Ομοσπονδίας των Οργανώσεων Φιλιππινέζων στην Κύπρο, (Federation of Filipino Organizations in Cyprus), κάναμε στις 26 Μαρτίου τη βόλτα μας στον Δημοτικό Κήπο πίσω από το κτίριο της Βουλής, όπου η Ομοσπονδία γιόρταζε την 1η επέτειο της ίδρυσής της. Να σημειώσουμε ότι σήμερα ζουν και εργάζονται στην Κύπρο, περισσότερες από 30 χιλιάδες καταγραμμένες μετανάστριες οικιακές βοηθοί και περίπου άλλοι 15 χιλιάδες άτυποι (χωρίς χαρτιά), οικιακοί εργαζόμενοι κι όμως δεν υπάρχει καμιά νομοθεσία και κανένα σχέδιο δράσης ή πολιτικής που αφορά τις μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες, όπως κατάγγειλε η Σουσάνα Παύλου, Διευθύντρια της μη κυβερνητικής οργάνωσης, Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS), μιλώντας τον Ιούνιο 2016, σε διεθνές συνέδριο στη Λευκωσία, με θέμα «Οι μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες, ως συμφιλιωτές».
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις
Πρωτογνωρίσαμε τις κυρίες Ester Beatty και Carmen B. Llauderes, στο Κέντρο Πληροφόρησης Νέων Αγίου Δομετίου στις 13 Δεκεμβρίου 2016, όπου συμμετείχαν σε δημόσιο διάλογο με τίτλο «Καταπολέμηση στερεοτύπων /προκαταλήψεων στην εργασία και την κοινωνική ζωή των μεταναστών: Ο ρόλος των μεταναστευτικών οργανώσεων και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων». Επρόκειτο για μια Συνάντηση του Δικτύου Συνεργασίας Μεταναστευτικών Οργανώσεων, Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και Τοπικών Αρχών, που δημιουργήθηκε πριν 4 χρόνια στο πλαίσιο του Έργου «Προγράμματα Ένταξης από Τοπικές Αρχές» και έχει σκοπό να φέρει κοντά τις μεταναστευτικές οργανώσεις και τις τοπικές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, για διάλογο μεταξύ τους.
Από αριστερά η Ester Beatty και η Raquel Salud στην εκδήλωση του Federation of Filipino Organizations in Cyprus.
Διακρίσεις για συντάξεις γήρατος
Μιλώντας στην εκδήλωση η Ester Beatty κατάγγειλε τις διακρίσεις σε βάρος υπηκόων τρίτων χωρών, σε σχέση με τις συντάξεις γήρατος που δικαιούνται, μέσα από τις εισφορές τους στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ). Ανέφερε το παράδειγμα μιας Φιλιππινέζας οικιακής βοηθού που έφτασε στην Κύπρο το 1997, τότε 48 χρόνων, εργάστηκε για τρία χρόνια στον πρώτο εργοδότη της και από το 2000 εργάζεται με τον σημερινό εργοδότη της, έναν 94χρονο, τον οποίο, όπως είπε, φροντίζει εργαζόμενη σε 24ωρη βάση…Η κυρία Beatty ανέφερε χαρακτηριστικά, ότι αυτή η γυναίκα, μέσα στα 20 χρόνια δουλειάς στην Κύπρο, δεν επισκέφθηκε ούτε μια φορά την πατρίδα της και ότι πλήρωνε συνεχώς τις εισφορές της στο ΤΚΑ, από τότε που βρίσκεται στην Κύπρο. Πρόσθεσε ότι «όταν έγινε 65 χρόνων, έκανε αίτηση για σύνταξη, αλλά απορρίφθηκε. Της είπαν από το ΤΚΑ, να ξανακάνει αίτηση, όταν θα φτάσει τα 68…και όταν τα έφτασε, στις 17 Σεπτεμβρίου 2016, τη βοήθησα να γεμίσει τη φόρμα για αίτηση σύνταξης, με όλα τα αναγκαία συνοδευτικά έγγραφα, δηλαδή αντίτυπο διαβατηρίου, άδειας παραμονής, πιστοποιητικό γέννησης, αριθμό τραπεζικού λογαριασμού, απόδειξη τελευταίας κατάθεσης στο ΤΚΑ, συμβόλαιο γάμου, πιστοποιητικό θανάτου του συζύγου της. Στις 5 Δεκεμβρίου 2016, πήρε άλλη επιστολή από το ΤΚΑ, που της ζητούσαν αποδείξεις για πληρωμές λογαριασμών νερού και σκυβάλων, από το 2013 μέχρι σήμερα! Αλλά είναι αδύνατο να δοθούν αυτές οι αποδείξεις, αφού πρόκειται για οικιακή βοηθό που ζει με τον εργοδότη της και τον φροντίζει αδιάλειπτα. Είναι χήρα και δεν πήρε καμιά σύνταξη από τον θάνατο του συζύγου της στις Φιλιππίνες, το 1996. Δεν περιλαμβάνεται καν, στο σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων των Φιλιππινών. Γιατί τη δυσκολεύουν τόσο πολύ, να πάρει τη σύνταξη που δικαιούται, ενώ αυτή είναι μια εύκολη διαδικασία για τους περισσότερους συνταξιούχους; Είμαι σίγουρη ότι ένας Κύπριος, ή ένας πολίτης της ΕΕ, δεν θα έχει την ίδια μεταχείριση, αν κάνει αίτηση για σύνταξη γήρατος».
Η συγκλονιστική μαρτυρία της Έιμι
Ένα χρόνο προηγουμένως, στις 17 Δεκεμβρίου 2015, παρακολουθήσαμε τη βραβευμένη ταινία μικρού μήκους «Άννα», του Σπύρου Χαραλάμπους, σε εκδήλωση του Γραφείου της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Κίνησης για Ισότητα, Στήριξη, Αντιρατσισμό, στο Σπίτι της Συνεργασίας στη Λευκωσία. Ήταν συγκλονιστική, η μαρτυρία της πρωταγωνίστριας: «Είμαι η Έιμι Λυσάνδρου, από τις Φιλιππίνες, βρίσκομαι στην Κύπρο για 30 χρόνια, από 17 χρονών και έχω τρία παιδιά (δύο γιους, 27 και 25 χρονών, και μια κόρη, 19). Νιώθω περισσότερο Κύπρια, παρά Φιλιππινέζα. Έζησα εδώ για περισσότερο από τη μισή μου ζωή, εδώ είναι η οικογένεια και τα παιδιά μου και αγαπώ την Κύπρο. Όμως, δυστυχώς, παρατηρώ ότι οι περισσότεροι Κύπριοι -από όσους τουλάχιστον γνώρισα εγώ- δεν διεκδικούν τα δικαιώματά τους, απλώς κάθονται στον καναπέ με το remote control στο χέρι και μεμψιμοιρούν, εναντίον οποιουδήποτε θεωρούν ότι τους εκμεταλλεύεται, αντί να σηκωθούν να βγουν στον δρόμο.
Κι αυτοί με τη σειρά τους, ως εργοδότες, εκμεταλλεύονται άλλους ευάλωτους ανθρώπους, όπως τους μετανάστες. Πολλές Φιλιππινέζες που γνωρίζω, κυρίως οικιακές βοηθοί, καταλήγουν παράνομες εργαζόμενες στην Κύπρο, όταν τολμήσουν να εγκαταλείψουν έναν εργοδότη που τους συμπεριφέρεται σαν να είναι ζώα. Δεν μπορούν να επιστρέψουν στις Φιλιππίνες, όπου χρεώθηκαν η καθεμιά τουλάχιστον 20 χιλιάδες δολάρια, για να έρθουν να εργαστούν, αφού χρειάζονται τον μισθό τους, που για τα δεδομένα των Φιλιππινών είναι τεράστιος, και προσπαθούν να παραμείνουν εδώ, για να επιβιώσουν. Όσο για τη σεξουαλική παρενόχληση, είναι καθημερινή. Αμέτρητες φορές, ενώ περπατούσα στον δρόμο σταμάτησαν αυτοκίνητα δίπλα μου, με τον οδηγό να με ρωτά «Έι, είκοσι ευρώ είναι εντάξει;». Όλα αυτά με κάνουν να θυμώνω, γιατί όλοι είμαστε ίσοι, όλοι είμαστε δημιουργήματα του ίδιου θεού και κανένας δεν είναι πάνω από τον άλλο».
Στιγμιότυπα από την εκδήλωση της περασμένης Κυριακής στον Δημοτικό Κήπο Λευκωσίας.
Οι Κύπριες στην αγορά εργασίας
Η Έιμι παίζει στην ταινία τον ρόλο της Μαίρης, μιας 30χρονης Φιλιππινέζας, που δουλεύει σε ένα χωριό στην Κύπρο, ως φροντίστρια του 85χρονου κύριου Μιχάλη, αλλά και ως εργάτρια στα χωράφια της οικογένειας… Στη συζήτηση που ακολούθησε την προβολή, η Πρόεδρος της ΚΙΣΑ Ανθούλα Παπαδοπούλου μίλησε για τη συνεισφορά των γυναικών μεταναστριών στην Κύπρο και ιδιαίτερα των οικιακών εργαζομένων, «που δεν έχει αναγνωριστεί». Τόνισε ότι «η δουλειά τους, με την ανάληψη της φροντίδας των παιδιών και των ηλικιωμένων, απελευθέρωσε κυριολεκτικά τις Κύπριες και τους επέτρεψε να μπουν μαζικά στην αγορά εργασίας. Αλλά, όπως είδαμε στην ταινία, οι μετανάστριες παίρνουν ψίχουλα, εργαζόμενες σκληρά για 18 ώρες και παραμένουν κρυμμένες και αόρατες»…
Οι αποκλεισμένες guest workers
«Αν λάβουμε υπ’ όψη δύο μόνο από τους ορισμούς της εκμετάλλευσης, που αφορούν τη σχέση δουλείας μεταξύ του εργοδότη και του εργαζόμενου και τον κατώτατο μισθό των οικιακών εργαζομένων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλες οι οικιακές εργαζόμενες που βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στην Κύπρο είναι θύματα εκμετάλλευσης», επεσήμανε η συντονίστρια πολιτικής, της μη κυβερνητικής οργάνωσης Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS), Τζόζη Χριστοδούλου, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα έρευνας που έγινε σε Κύπρο, Ελλάδα, Ισπανία και Λιθουανία, για το ζήτημα της εμπορίας γυναικών για εκμετάλλευση, στην οικιακή εργασία. Στην έρευνα συμμετείχαν το Υπουργείο Εσωτερικών, το Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων, το Γραφείο Καταπολέμησης Εμπορίας Ανθρώπων της Αστυνομίας, το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και οι οργανώσεις ΠΕΟ, ΚΙΣΑ και Caritas. Η κυρία Χριστοδούλου μιλούσε τον Ιούνιο 2015, σε συνέδριο στη Λευκωσία, με θέμα «Εμπορία Γυναικών για εργασιακή εκμετάλλευση στην οικιακή εργασία», που οργανώθηκε από το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο, το MIGS και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Είπε ότι «η κατάσταση στην Κύπρο, η νομοθεσία και οι πρακτικές του συστήματος guest workers, δεν προστατεύουν τις οικιακές εργαζόμενες από την εκμετάλλευση, αλλά, το αντίθετο, διευκολύνουν το εμπόριο γυναικών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η εκμετάλλευση και η πιθανή εμπορία των οικιακών εργαζομένων, είναι θεσμική». Είπε ότι εφόσον η διαμονή και η εργασία τους, είναι σύντομου χρονικού διαστήματος, η άδεια διαμονής και εργασίας τους είναι συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο εργοδότη. Αυτό κάνει ευάλωτη τη θέση των μεταναστριών, απέναντι στο κράτος και στον εργοδότη τους, καθιστώντας την προστασία των δικαιωμάτων τους σχεδόν αδύνατη». Πρόσθεσε η κυρία Χριστοδούλου, ότι «από τη μια, είναι ο προσωρινός χαρακτήρας διαμονής τους στην Κύπρο, με το κράτος να τον προβάλλει ως δικαιολογία, για την πλήρη απουσία στρατηγικών ένταξης των μεταναστών, και από την άλλη είναι το γεγονός ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει τα δικαιώματά τους, αφού δεν μπορούν να συμμετέχουν ελεύθερα, στην τοπική αγορά εργασίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η πλειοψηφία των μεταναστών να αποκλείονται κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά γενικότερα, όντας θύματα εκμετάλλευσης και διακρίσεων σε όλο το φάσμα της ζωής τους».
Η Carmen B. Llauderes με τον Ευθύμιο Ευθυμίου.
«Καθαρός μισθός 309 ευρώ τον μήνα»…
Η Τζόζη Χριστοδούλου ανέφερε ότι οι οικιακές εργαζόμενες «είναι μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες των μεταναστών, που δεν απολαμβάνουν τα εργασιακά και άλλα δικαιώματά τους. Προέρχονται κυρίως από τις Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και τη Σρι Λάνκα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας, ο αριθμός των μεταναστριών οικιακών εργαζομένων είναι 37.293, ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Αρχείου, Πληθυσμού και Μετανάστευσης, είναι 30.952 κι αυτή είναι μεγάλη διαφορά… Να αναφέρω ότι το 2010 υπήρξε μια τεράστια ροή 10 χιλιάδων γυναικών από το Βιετνάμ και ανέκυψαν ερωτηματικά για το πώς και γιατί…».
Συνέχισε, πληροφορώντας ότι «από το 2012, ο ελάχιστος μηνιαίος μισθός οικιακών εργαζομένων κατά την πρόσληψη είναι 870 ευρώ. Για εργαζομένους που συμπλήρωσαν μια περίοδο 6 μηνών απασχόλησης, ο μισθός είναι 924 ευρώ – αυτό αφορά επαγγέλματα βοηθών καταστημάτων, υπαλλήλων, παιδοκόμων και εργαζομένων προσωπικής φροντίδας, που η πλειοψηφία τους είναι μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες. Ωστόσο, όταν πρόκειται για μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες, ο κατώτατος ακαθάριστος μισθός είναι 460 ευρώ, από τον οποίο αποκόπτεται 15% για τρόφιμα, 10% για διαμονή και 7,8%, για κοινωνικές ασφαλίσεις, με καθαρό μισθό 309 ευρώ τον μήνα».
Στιγμιότυπα από την εκδήλωση της περασμένης Κυριακής στον Δημοτικό Κήπο Λευκωσίας.
Η αναγνώριση θυμάτων στην εργασία
Όπως επεσήμανε η Τζόζη Χριστοδούλου, «τώρα υπάρχει μια νέα νομοθεσία για «πρόληψη, καταπολέμηση της εμπορίας και της εκμετάλλευσης προσώπων και προστασία των θυμάτων», ενώ στο Εθνικό σχέδιο Δράσης, δεν περιέχονται συγκεκριμένες δράσεις για την εμπορία των οικιακών εργαζομένων. Επίσης, δεν περιλαμβάνει περιγραφή δράσεων, για την αναγνώριση των θυμάτων εργασιακής εκμετάλλευσης. Όταν μια οικιακή εργαζόμενη έχει παράπονο από τον εργοδότη της και θα καταλήξουν στο Τμήμα Εργασίας για εργατική διαφορά, οι λειτουργοί του Τμήματος θα έπρεπε να ήταν έτοιμοι ν’ αναγνωρίσουν, κατά πόσο η γυναίκα θα μπορούσε να είναι θύμα εμπορίας. Αυτή είναι μια τεράστια έλλειψη και είναι μια από τις εισηγήσεις μας, αυτοί οι λειτουργοί να τύχουν σχετικής κατάρτισης. Μια άλλη εισήγησή μας, είναι να μεταφραστούν τα συμβόλαια εργασίας, στις γλώσσες των χωρών προέλευσης των εργαζομένων. Μας έκανε τρομερή εντύπωση ότι δεν υπάρχει κοινός ορισμός για το τι σημαίνει «εκμετάλλευση», από πού ξεκινά και πού σταματά. Στη δική μας νομοθεσία περί εμπορίας ανθρώπων, αναφέρεται τι περιλαμβάνει ο όρος «εκμετάλλευση», αλλά όχι τι σημαίνει. Αποτέλεσμα είναι ότι τα άτομα και οργανώσεις που εργάζονται άμεσα ή έμμεσα, με πιθανά θύματα εμπορίας, δεν έχουν έναν κοινό ορισμό για την εκμετάλλευση και έτσι αφήνεται στη διακριτική ευχέρειά τους, να ορίσουν τι σημαίνει και να στηρίξουν μια υπόθεση, ως εκμετάλλευση».
Απαρχαιωμένο συμβόλαιο εργασίας
«Σε ό,τι αφορά το συμβόλαιο εργασίας, όλοι σχεδόν οι ερωτηθέντες συμφώνησαν ότι αυτό είναι απαρχαιωμένο και από μόνο του προωθεί την εκμετάλλευση των οικιακών εργαζόμενων», είπε επίσης η Τζόζη Χριστοδούλου και συνέχισε: «Θεωρούν ότι αντιμετωπίζει τον εργαζόμενο με υποτιμητικό τρόπο, πατερναλιστικά και επιβάλλει μιαν απόλυτη σύνδεση, μεταξύ της άδειας διαμονής και εργασίας, με ένα συγκεκριμένο εργοδότη, διατηρώντας ένα καθεστώς φόβου και υποταγής. Σύμφωνα, όμως, με το Υπουργείο Εσωτερικών, «η σύμβαση προβλέπει τις ελάχιστες προδιαγραφές των συνθηκών απασχόλησης και εξαρτάται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο, να (επανα)διαπραγματεύονται τους όρους». Φάνηκε, όμως, ότι και οι ελάχιστες προδιαγραφές, προωθούν την εκμετάλλευση, όπως την αντιλαμβανόμαστε, αφού συμπεριφερόμαστε στις οικιακές εργαζόμενες ως μη ίσα μέρη μιας σύμβασης, την οποία υπογράφουν. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι οι περισσότερες οικιακές εργαζόμενες, ζουν και εργάζονται υπό συνθήκες εκμετάλλευσης, σε διαφορετικά επίπεδα, κυρίως λόγω της σύμβασης απασχόλησής τους και της μη αναγνώρισης της εργασίας τους ως τέτοιας. Υπάρχουν, για παράδειγμα, περιπτώσεις κατά τις οποίες οι εργοδότες ακολουθούν αυστηρά τη σύμβαση, άλλοι που κατακρατούν τα διαβατήρια των εργαζομένων, άλλοι που υποχρεώνουν τους υπαλλήλους τους να εργάζονται περισσότερες από 7 ώρες την ημέρα και τις Κυριακές, ενώ άλλοι δεν τους πληρώνουν, που είναι η πιο ακραία μορφή εκμετάλλευσης. Αλλά τα παραπάνω δεν σημαίνουν, κατ’ ανάγκην, ότι οι οικιακές εργαζόμενες διακινούνται με σκοπό την εκμετάλλευση».
Κακομεταχείριση, παρενόχληση, βία
Τη θέση της κυρίας Χριστοδούλου στήριξε η Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ελίζα Σαββίδου, που παρατήρησε ότι «η γυναίκα μετανάστρια στην Κύπρο, και ιδίως η οικιακή εργάτρια, διατηρεί ακόμα υπερδιπλάσιες πιθανότητες να τύχει εκμετάλλευσης, είτε εργασιακής, είτε σεξουαλικής, είτε και των δύο. Ιδιαίτερα οι συνθήκες εργασίας των οικιακών εργατριών εμπερικλείουν μεγαλύτερο κίνδυνο για δυσμενείς συνθήκες στέγασης, ατέλειωτα και ακανόνιστα ωράρια εργασίας, σκληρή και κοπιαστική δουλειά, παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων τους, καταπάτηση της προσωπικής τους ζωής, κακομεταχείριση, σεξουαλική παρενόχληση, βία».
Η Επίτροπος κάλεσε την πολιτεία «να εγκύψει με τη δέουσα σοβαρότητα, τόλμη και αποφασιστικότητα στον συνολικό ανασχεδιασμό του θεσμικού πλαισίου που ρυθμίζει την οικιακή εργασία στην Κύπρο, κατά τρόπον που να συνάδει με την εργατική νομοθεσία, με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με την έμφυλη διάσταση του ζητήματος».
Να σημειώσουμε ότι στο Συνέδριο συμμετείχαν φορείς χάραξης πολιτικής, ακαδημαϊκοί, ερευνητές και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών. Εκτός από τις δύο προαναφερόμενες, παρεμβάσεις έκαναν η Μύρια Βασιλειάδου, Ευρωπαία Συντονίστρια κατά της Εμπορίας Προσώπων (με βιντεογραφημένο μήνυμα), η Κωνσταντίνα Κούνεβα, Ευρωβουλευτής, η Σωτηρούλα Χαραλάμπους, τέως Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η Άννα Αγαθαγγέλου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο York, η Anna Zobnina, επιστημονική συνεργάτιδα του MIGS, η Laura Sales, της ισπανικής οργάνωσης SURT Foundation, η Νέλλη Καμπούρη, του Παντείου Πανεπιστημίου και η Rugile Butkeviciute, του λιθουανικού Women’s Issues Information Centre. Συντονίστρια, ήταν η Διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου.
Φωτό: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση του Filipino Literacy Society Nicosia, στο θέατρο Παλλάς.
