370 εκατομμύρια άνθρωποι, 70 χώρες σε όλο τον κόσμο. Οι ιθαγενείς (ή αυτόχθονες) πληθυσμοί, είναι οι αρχαιότεροι πληθυσμοί του πλανήτη, είναι οι άνθρωποι που ζουν κρατώντας τα ήθη και τις παραδόσεις τους, όσο περίεργες και αν αυτές φαντάζουν για τον δυτικό κόσμο. Είναι οι άνθρωποι που προσπαθούν να επιβιώσουν κόντρα στην εκβιομηχανιοποίηση, που αρνούνται να «γίνουν ένα» με τον «πολιτισμένο» κόσμο.
Οι ιθαγενείς λαοί σε όλο τον κόσμο βιώνουν τις συνέπειες της αποικιοκρατίας και της εισβολής των εδαφών τους, και αντιμετωπίζουν διακρίσεις λόγω του πολιτισμού και του τρόπου ζωής τους, που δεν προσιδιάζει στο συμβατικό δυτικό τρόπο ζωής. Είναι άλλωστε γνωστές οι θηριωδίες των Ισπανών κονκισταδόρων, που αντιμετώπισαν με ιδιαίτερη βιαιότητα τους ιθαγενείς της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η διεθνής κοινότητα έχει στρέψει την προσοχή της στη διαφύλαξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων των αυτοχθόνων λαών, όπως φαίνεται από την υιοθέτηση διεθνών προτύπων και κατευθυντηρίων γραμμών, καθώς και τη δημιουργία των θεσμικών οργάνων και οργανισμών που αποβλέπουν στην προστασία τους.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει εκδώσει μια Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αυτοχθόνων Λαών όπου περιγράφονται τα συλλογικά δικαιώματα των αυτοχθόνων πληθυσμών, όπως ο πολιτισμός, η ταυτότητα, η γλώσσα, καθώς και την πρόσβαση στην απασχόληση, την υγεία, την εκπαίδευση, και τους φυσικούς πόρους.
Αυτόχθονες, ιθαγενείς, πρωτόγονοι
Αυτόχθονες ή ιθαγενείς ονομάζονται σήμερα οι μειονοτικοί πληθυσμοί ενός κράτους, στην περίπτωση που κατοικούσαν στο έδαφός του πριν την έλευση του μετέπειτα κυρίαρχου πληθυσμού.
Σύμφωνα με το Γλωσσάρι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως αυτόχθονες ή ιθαγενείς ορίζονται οι πληθυσμοί που:
1. κατοικούσαν μία περιοχή όταν κάποιος άλλος πολιτισμός έφθασε εκεί και κυριάρχησε μέσω κατάκτησης, εποικισμού ή με άλλον τρόπο και
2. διατηρούν έναν τρόπο ζωής εγγύτερο στις κοινωνικές / οικονομικές / πολιτισμικές παραδόσεις τους, σε σύγκριση με τον τρόπο ζωής του κράτους όπου ανήκουν.
Επίσης οι αυτόχθονες πληθυσμοί μπορούν να χωρισθούν σε τρεις κατηγορίες:
Ενεργοί, όσοι συμπεριλαμβάνουν έναν αξιόλογο αριθμό μελών και διατηρούν κάποιες βασικές παραδόσεις τους όπως η γλώσσα, η θρησκεία, ιδιαίτερες μορφές κοινωνικής οργάνωσης ή έθιμα.
Εξαφανισμένοι, όσοι δεν υπάρχουν πια διότι εξαφανίσθηκαν με βίαια μέσα ή επειδή τα μέλη τους αφομοιώθηκαν από την κυρίαρχη κουλτούρα του κράτους στο οποίο ανήκαν.
Υπό απειλή, όσοι υπήρξαν ενεργοί στο πρόσφατο παρελθόν αλλά κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Οι κίνδυνοι
Οι αυτόχθονες λαοί αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερες απειλές για την κυριαρχία τους, το περιβάλλον στο οποίο ζουν, καθώς και την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους. Επί παραδείγματι η αποψίλωση τροπικών δασών, έχει τεράστιες επιπτώσεις στη διαβίωση των ιθαγενών, καθώς διαταράσσει τον τρόπο ζωής τους.
Κανένας άνθρωπος ανά το παγκόσμιο δεν έχει υποφέρει περισσότερο από τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Προσπάθησαν να τους διώξουν, να τους «εκπολιτίσουν» -κατά τα δυτικά πρότυπα-, να τους αφανίσουν. Άλλωστε, ο δυτικός πολιτισμός απαιτεί ομοιομορφία και οι ιθαγενείς ήταν μία κακόφωνη νότα για αυτόν. Μερικοί λαοί αφανίστηκαν, κάποιοι όμως παραμένουν ακόμη ζωντανοί, διατηρώντας την παράδοση και τον πλουραλισμό που όλες οι κοινωνίες χρειάζονται.
Διεθνής Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών
Κάθε χρόνο, η 9η Αυγούστου γιορτάζεται ως Διεθνής Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών του Κόσμου. Η ημέρα αυτή γιορτάζεται με ειδικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, με σημαντικότερη αυτή που λαμβάνει χώρα στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη. Το φετινό θέμα βάζει στο προσκήνιο το ζήτημα των αυτοχθόνων πληθυσμών, την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και τη βελτίωση της υγείας των αυτοχθόνων πληθυσμών.
