Η Επιτροπή ενέκρινε πέντε πρωτοβουλίες με σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής ασφάλειας της ΕΕ σε μια περίοδο αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων και σημαντικών τεχνολογικών μεταβολών.
Η δέσμη μέτρων αποσκοπεί να ενισχύσει την οικονομική ασφάλεια της ΕΕ, διατηρώντας παράλληλα τον ανοικτό χαρακτήρα του εμπορίου, των επενδύσεων και της έρευνας για την οικονομία της ΕΕ, σύμφωνα με τη στρατηγική για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομικής ασφάλειας του Ιουνίου 2023.
Οι σημερινές προτάσεις αποτελούν μέρος ευρύτερης προσέγγισης τριών πυλώνων για την οικονομική ασφάλεια της ΕΕ μέσω της προώθησης της ανταγωνιστικότητάς της, της προστασίας έναντι των κινδύνων και της σύμπραξης με το ευρύτερο δυνατό φάσμα χωρών για την προώθηση κοινών συμφερόντων οικονομικής ασφάλειας.
Οι πρωτοβουλίες που εγκρίθηκαν σήμερα αποσκοπούν στα εξής:
- περαιτέρω ενίσχυση της προστασίας της ασφάλειας και της δημόσιας τάξης της ΕΕ με την πρόταση βελτίωσης του ελέγχου των ξένων επενδύσεων στην ΕΕ·
- ενθάρρυνση συζητήσεων και δράσεων για περισσότερο ευρωπαϊκό συντονισμό στον τομέα των ελέγχων των εξαγωγών, με πλήρη σεβασμό των υφιστάμενων πολυμερών καθεστώτων και των προνομίων των κρατών μελών·
- διαβούλευση με τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη για τον εντοπισμό πιθανών κινδύνων που απορρέουν από τις εξερχόμενες επενδύσεις σε ένα περιορισμένο σύνολο τεχνολογιών·
- προώθηση περαιτέρω συζητήσεων για τον τρόπο καλύτερης στήριξης της έρευνας και της ανάπτυξης στον τομέα των τεχνολογιών με δυνατότητα διπλής χρήσης·
- πρόταση στο Συμβούλιο να συστήσει μέτρα για την ενίσχυση της ασφάλειας της έρευνας σε εθνικό και τομεακό επίπεδο.
Οι μελλοντικές δράσεις της ΕΕ θα εξακολουθήσουν να λαμβάνουν υπόψη τις εν εξελίξει εκτιμήσεις κινδύνου και τον στρατηγικό συντονισμό με τα κράτη μέλη ώστε να επιτευχθεί συναντίληψη ως προς τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και τις κατάλληλες δράσεις.
Νομοθετική πρόταση για την ενίσχυση του ελέγχου των ξένων επενδύσεων
Οι ξένες επενδύσεις στην ΕΕ ωφελούν την ευρωπαϊκή οικονομία. Ωστόσο, ορισμένες ξένες επενδύσεις ενδέχεται να ενέχουν κινδύνους για την ασφάλεια και τη δημόσια τάξη της ΕΕ. Η Επιτροπή εξέτασε περισσότερες από 1.200 συναλλαγές άμεσων ξένων επενδύσεων (στο εξής: ΑΞΕ) που κοινοποιήθηκαν από τα κράτη μέλη κατά τα τελευταία 3 έτη στο πλαίσιο του ισχύοντος κανονισμού για τον έλεγχο των ΑΞΕ. Με βάση την εμπειρία αυτή και την εκτενή αξιολόγηση της λειτουργίας του ισχύοντος κανονισμού, η σημερινή πρόταση αντιμετωπίζει τις υφιστάμενες ελλείψεις και βελτιώνει την αποτελεσματικότητα του συστήματος με τους εξής τρόπους:
- διασφαλίζει ότι όλα τα κράτη μέλη διαθέτουν μηχανισμό ελέγχου, με καλύτερα εναρμονισμένους εθνικούς κανόνες,
- προσδιορίζει το ελάχιστο τομεακό πεδίο εφαρμογής στο οποίο όλα τα κράτη μέλη πρέπει να ελέγχουν τις ξένες επενδύσεις,
- επεκτείνει τον έλεγχο της ΕΕ σε επενδύσεις ενωσιακών επενδυτών που ελέγχονται τελικά από ιδιώτες ή επιχειρήσεις από τρίτη χώρα.
Παρακολούθηση και αξιολόγηση των κινδύνων από εξερχόμενες επενδύσεις
Η ΕΕ είναι ένας από τους μεγαλύτερους ξένους επενδυτές στον κόσμο και αναγνωρίζει τη σημασία των ανοικτών παγκόσμιων αγορών. Αναγνωρίζει επίσης τις αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τις εξερχόμενες επενδύσεις σε ένα περιορισμένο σύνολο προηγμένων τεχνολογιών που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις στρατιωτικές ικανότητες και τις ικανότητες συλλογής πληροφοριών των παραγόντων που ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητες αυτές κατά της ΕΕ ή για να υπονομεύσουν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.
Επί του παρόντος, το ζήτημα αυτό δεν παρακολουθείται ούτε ελέγχεται σε επίπεδο ΕΕ ή κρατών μελών. Ως εκ τούτου, η λευκή βίβλος της Επιτροπής για τις εξερχόμενες επενδύσεις προτείνει μια σταδιακή ανάλυση των εξερχόμενων επενδύσεων για την κατανόηση των δυνητικών κινδύνων που συνδέονται με αυτές. Η ανάλυση αυτή θα περιλαμβάνει τρίμηνη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, καθώς και δωδεκάμηνη παρακολούθηση και αξιολόγηση των εξερχόμενων επενδύσεων σε εθνικό επίπεδο, που θα συμβάλει στην κοινή έκθεση εκτίμησης κινδύνου. Με βάση το αποτέλεσμα της εκτίμησης κινδύνου, η Επιτροπή θα καθορίσει από κοινού με τα κράτη μέλη εάν και ποια πολιτική αντίδραση είναι σκόπιμη.
Αποτελεσματικότερος έλεγχος των εξαγωγών ειδών διπλής χρήσης από την ΕΕ
Το σημερινό ολοένα και πιο δυσχερές γεωπολιτικό πλαίσιο απαιτεί δράση σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη εναρμόνιση των ελέγχων των εξαγωγών ειδών τόσο για μη στρατιωτικές όσο και για αμυντικές χρήσεις —όπως τα προηγμένα ηλεκτρονικά προϊόντα, οι τοξίνες, η πυρηνική τεχνολογία ή η πυραυλική τεχνολογία— ώστε να μη χρησιμοποιούνται για την υπονόμευση της ασφάλειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η σημερινή λευκή βίβλος για τους ελέγχους των εξαγωγών προτείνει τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μεσοπρόθεσμες δράσεις, με πλήρη σεβασμό των υφιστάμενων κανόνων σε ενωσιακό και πολυμερές επίπεδο. Η Επιτροπή προτείνει την καθιέρωση ενιαίων ελέγχων σε επίπεδο ΕΕ για τα είδη που δεν εγκρίθηκαν από τα πολυμερή καθεστώτα ελέγχου των εξαγωγών λόγω της της εμπλοκής των εργασιών εκ μέρους ορισμένων μελών. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί ένα συνονθύλευμα εθνικών προσεγγίσεων.
Η λευκή βίβλος προβλέπει επίσης ένα φόρουμ υψηλού επιπέδου για τον πολιτικό συντονισμό και εξαγγέλλει σύσταση της Επιτροπής το καλοκαίρι του 2024 για καλύτερο συντονισμό των εθνικών καταλόγων ελέγχου πριν από την προγραμματισμένη έγκριση των εθνικών ελέγχων. Η αξιολόγηση του κανονισμού για τα είδη διπλής χρήσης της ΕΕ επισπεύθηκε για το 2025.
Επιλογές για τη στήριξη της έρευνας και της ανάπτυξης στον τομέα των τεχνολογιών με δυνατότητα διπλής χρήσης
Με τη λευκή βίβλο σχετικά με τις επιλογές για μεγαλύτερη στήριξη της έρευνας και της ανάπτυξης (στο εξής: Ε&Α) στον τομέα των τεχνολογιών με δυνατότητα διπλής χρήσης, η Επιτροπή ξεκινά δημόσια διαβούλευση. Η λευκή βίβλος, που ανακοινώθηκε από την πρόεδρο κ. φον ντερ Λάιεν τον Νοέμβριο του 2023, συμβάλλει στην υλοποίηση της προτεραιότητας για «προώθηση» που έχει θέσει η στρατηγική για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομικής ασφάλειας, στοχεύοντας στη διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος σε κρίσιμες και αναδυόμενες τεχνολογίες με δυνατότητα χρήσης τόσο για μη στρατιωτικούς όσο και για αμυντικούς σκοπούς.
Η λευκή βίβλος εξετάζει τα τρέχοντα σχετικά χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ ενόψει των υφιστάμενων και αναδυόμενων γεωπολιτικών προκλήσεων και αξιολογεί κατά πόσον η στήριξη αυτή είναι επαρκής για τεχνολογίες με δυνατότητα διπλής χρήσης. Στη συνέχεια περιγράφει τρεις επιλογές για τη μελλοντική πορεία: (1) συνέχιση της πορείας με βάση την τρέχουσα δομή, (2) κατάργηση της αποκλειστικής εστίασης σε μη στρατιωτικές εφαρμογές σε επιλεγμένα τμήματα του προγράμματος που θα διαδεχθεί το «Ορίζων Ευρώπη» και (3) δημιουργία ειδικού μέσου που να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην Ε&Α με δυνατότητα διπλής χρήσης. Οι δημόσιες αρχές, η κοινωνία των πολιτών, η βιομηχανία και η ακαδημαϊκή κοινότητα μπορούν να εκφράσουν τη γνώμη τους σε ανοικτή δημόσια διαβούλευση έως τις 30 Απριλίου 2024 και να επηρεάσουν τα επόμενα βήματα της Επιτροπής.
Ενίσχυση της ασφάλειας της έρευνας σε ολόκληρη την ΕΕ
Στο σημερινό σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο, ο ανοικτός χαρακτήρας και η συνεργασία χωρίς σύνορα στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης και να καταστούν τρωτά σημεία. Τα αποτελέσματα της διεθνούς συνεργασίας στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικούς σκοπούς σε τρίτες χώρες ή κατά παράβαση θεμελιωδών αξιών. Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τα ερευνητικά ιδρύματα μπορεί να πέσουν θύματα κακόβουλης επιρροής από αυταρχικά κράτη.
Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για την παροχή μεγαλύτερης σαφήνειας, καθοδήγησης και στήριξης στα κράτη μέλη και στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας γενικότερα. Απαιτείται δράση σε επίπεδο ΕΕ για να διασφαλιστεί η συνεπής εφαρμογή σε ολόκληρη την Ευρώπη και να αποφευχθεί ένα συνονθύλευμα μέτρων. Ενώνοντας τις δυνάμεις μας σε όλα τα επίπεδα και σε ολόκληρη την Ένωση, μπορούμε να μετριάσουμε τους κινδύνους για την ασφάλεια της έρευνας και να διασφαλίσουμε ότι η διεθνής συνεργασία στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας είναι και ανοικτή και ασφαλής. Όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία στον τομέα της έρευνας, η συνολική προσέγγιση ακολουθεί την αρχή «ανοικτή στο μέτρο του δυνατού, κλειστή στο μέτρο του αναγκαίου».
Ιστορικό
Στις 20 Ιουνίου 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος δημοσίευσαν κοινή ανακοίνωση σχετικά με μια στρατηγική για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομικής ασφάλειας, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι στο πλαίσιο των αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων και των επιταχυνόμενων τεχνολογικών μεταβολών, με παράλληλη διατήρηση υψηλών επιπέδων οικονομικής εξωστρέφειας και δυναμισμού. Η στρατηγική παρέχει ένα πλαίσιο για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση —με τρόπο αναλογικό, ακριβή και στοχευμένο— των κινδύνων για την οικονομική ασφάλεια της ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η ΕΕ παραμένει ένας από τους πιο ανοικτούς και ελκυστικούς προορισμούς για επιχειρήσεις και επενδύσεις.
Η στρατηγική προσδιόρισε τέσσερις κατηγορίες κινδύνου που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα: τις αλυσίδες εφοδιασμού· την υλική ασφάλεια και την κυβερνοασφάλεια κρίσιμων υποδομών· την ασφάλεια της τεχνολογίας και τη διαρροή τεχνολογίας· την εργαλειοποίηση των οικονομικών εξαρτήσεων ή τον οικονομικό εξαναγκασμό.
Για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων, η στρατηγική διαρθρώνεται γύρω από τρεις πυλώνες:
- Προώθηση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης της ΕΕ, ενίσχυση της ενιαίας αγοράς, στήριξη μιας ισχυρής και ανθεκτικής οικονομίας, και ενίσχυση των επιστημονικών, τεχνολογικών και βιομηχανικών βάσεων της ΕΕ.
- Προστασία της οικονομικής ασφάλειας της ΕΕ μέσω μιας σειράς πολιτικών και εργαλείων, μεταξύ άλλων και με στοχευμένα νέα μέσα, όπου απαιτείται.
- Σύμπραξη και περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο με χώρες οι οποίες συμμερίζονται τις ανησυχίες μας και με χώρες με τις οποίες έχουμε κοινά συμφέροντα οικονομικής ασφάλειας.
Για περισσότερες πληροφορίες
Ανακοίνωση: προώθηση της ευρωπαϊκής οικονομικής ασφάλειας: εισαγωγή στις πέντε νέες πρωτοβουλίες
