Του Μάριου Δημητρίου
Σε ένα μακρινό Αύγουστο, εκείνο του 2009, όταν τράβηξα τη φωτογραφία αυτή του Τουρκοκύπριου βοσκού Χασάν Μουσταφά, στο ερειπωμένο, αλλά πανέμορφο, τουρκοκυπριακό χωριό Ανδρολύκου στον Ακάμα, με πήρε μια ανακοίνωση του Κινήματος Οικολόγων-Συνεργασίας Πολιτών πριν λίγες μέρες (28 Ιουλίου 2017), που εκφράζει την αντίθεσή του, «στην παραχώρηση νέου δικαιώματος για λατόμευση, στην κοινότητα Ανδρολύκου του Ακάμα».
Το ρεπορτάζ μου εκείνο του 2009, αφορούσε ακριβώς, τα λατομεία που λειτουργούν στην περιοχή, μετά την εισβολή του 1974, εξορύσσοντας πέτρες και άμμο από τουρκοκυπριακή και ελληνοκυπριακή γη, για την κατασκευή μπετόν για τις κατοικίες, τους δρόμους, τις γέφυρες, τους λιμενοβραχίονες και για άλλα έργα ανάπτυξης των ελεύθερων περιοχών. Ο Χασάνης, όπως τον φώναζαν οι φίλοι του, με ξεναγούσε με πόνο ψυχής, στο φαράγγι Πετράτη, ανησυχώντας ότι τα λατομεία θα καταστρέψουν το φαράγγι και άλλους χώρους μοναδικής ομορφιάς και περιβαλλοντικής αξίας, αφού ήδη άνοιξαν μεγάλες πληγές και τεράστιες τρύπες στην περιοχή. Ο σεμνός, αλλά πεισματάρης και παθιασμένος από αγάπη για τον τόπο του, Τουρκοκύπριος, είχε τότε έρθει σε σύγκρουση ακόμα και με τον γιο του Εσγκιούλ, κοινοτάρχη Ανδρολύκου, που είχε πει το «ναι», για επέκταση της λατομικής ζώνης στην Ανδρολύκου. Είχα αναφέρει στο ρεπορτάζ, ότι η παραχώρηση, από την τότε Κυβέρνηση του ΑΚΕΛ, σε συγκεκριμένη εταιρεία, κρατικής χαλίτικης γης για επέκταση λατομικής ζώνης δίπλα στο φαράγγι Γρανάζι της Ανδρολύκου, είχε αναστατώσει τους κατοίκους. Ο Χασάνης, παλιός και συνεπής οπαδός και ψηφοφόρος του κόμματος της Αριστεράς, με είχε ξεναγήσει στους βοσκότοπους και τα «αρκάτζια» της Ανδρολύκου και είχε καλέσει τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια να επισκεφθεί την Ανδρολύκου, για να δει με τα ίδια του τα μάτια την κατάσταση και να αποτρέψει αυτήν που θεωρούσε, επικείμενη καταστροφή του χώρου. Μου είχε πει χαρακτηριστικά ότι η κυπριακή Κυβέρνηση, δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτήν την καταστροφή, γιατί «τα χώματα είναι τούρτζικα».
Συνεχίζει ως εξής, η προαναφερόμενη ανακοίνωση του Κινήματος Οικολόγων, του περασμένου Σαββάτου: «Θεωρούμε απαράδεκτη την επέκταση των λατομευτικών δραστηριοτήτων, σε μια περιοχή περιβαλλοντικά ευαίσθητη, γειτνιάζουσα με ζώνη προστασίας του NATURA 2000, ακριβώς δίπλα από σύστημα σπηλαίων που φιλοξενούν πολλά είδη της χλωρίδας και πανίδας μας, συμπεριλαμβανομένων των φρουτονυχτερίδων (νυχτοπάππαροι Rousettus aegyptiacus)».
Για τις προστατευόμενες νυχτερίδες της Ανδρολύκου, μου είχε μιλήσει στο πλαίσιο του ρεπορτάζ, ο τότε Επίτροπος Περιβάλλοντος και σημερινός βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Χαράλαμπος Θεοπέμπτου. «Πρόκειται», μου είπε, «για την αιγυπτιακή φρουτονυχτερίδα, που μόνο στην Κύπρο υπάρχει, από όλη την ΕΕ. Το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό συνέδριο για την προστασία των νυχτερίδων από την ΕΕ και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία της νυχτερίδας, έγινε φέτος στην Τόχνη, μιλά από μόνο του. Είναι ένα από τα 7 ζώα στον κόσμο που άμα χαθούν, θα ξεκινήσει η μόνιμη καταστροφή του περιβάλλοντος. Οι φρουτονυχτερίδες συμβάλλουν στην ισορροπία του περιβάλλοντος, γιατί τρώνε μόνο τα πολύ ώριμα φρούτα και προστατεύουν τα δέντρα από τους βλαβερούς οργανισμούς που αναπτύσσονται στα ώριμα φρούτα. Αλλά με τις εκρήξεις και τα βαριά μηχανήματα του λατομείου, δεν ξέρω αν θα αντέξει η σπηλιά όπου βρίσκονται οι νυχτερίδες». Τον ρώτησα κατά πόσο η Πάφος, πληρώνει τίμημα την καταστροφή του περιβάλλοντός της, γιατί έχει ανάγκη τα οικοδομικά υλικά. «Ναι», μου είπε, «είναι το αιώνιο ζήτημα της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος. Πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία που να λαμβάνει υπόψη ότι σε αυτή τη γη, μετά από εμάς θα έρθουν τα παιδιά μας και πρέπει να σκεφτούμε τι θα τους παραδώσουμε. Έχοντας την έγνοια της αειφόρου ανάπτυξης, θα πρέπει να δούμε μια συνολική μελέτη σε όλη την Κύπρο για το πού υπάρχουν οικοδομικά υλικά, για το πού μπορούμε να τα αφαιρέσουμε και αν δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να καταστρέφουμε την Κύπρο, θα πρέπει να αρχίσουμε να φέρνουμε οικοδομικά υλικά από το εξωτερικό». Κάτι παρόμοιο για το θέμα αυτό, μου είπε και ο τότε Έπαρχος Πάφου, Ανδρέας Χριστοδουλίδης: «Οτιδήποτε κάνεις πάνω στη γη, επηρεάζει το περιβάλλον και όπου βάλει το χέρι του ο άνθρωπος, ζημιώνει το περιβάλλον». Συμπλήρωσε όμως ότι «αν κλείσουν τα λατομεία της Ανδρολύκου, που τροφοδοτούν όλη σχεδόν την Πάφο με οικοδομικά υλικά, θα παραλύσει η οικοδομική βιομηχανία της Πάφου. Στην Πάφο, υπάρχει βασικά μόνο αυτή η περιοχή και το λατομικό υλικό της Ανδρολύκου, είναι εξαιρετικό».
Οκτώ χρόνια μετά, οι τεράστιες πληγές της λατόμευσης, είναι ακόμα ανοιχτές στην Ανδρολύκου και το Κίνημα Οικολόγων «κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, γιατί μαθαίνουμε πως επίκειται η παραχώρηση και δεύτερης άδειας λατόμευσης για την ίδια περιοχή». Προσθέτει ότι «πρέπει να αντιμετωπιστεί η κοινότητα, ισότιμα με τις άλλες περιοχές του νησιού και να σταματήσει η υποβάθμιση του χωριού, απλά επειδή είναι ευκολότερο για την εκάστοτε κυβέρνηση, να παραχωρεί δικαιώματα λατόμευσης επί τουρκοκυπριακής γης».
Ο Χασάνης πέθανε στα 80 του, στις 23 Ιουλίου 2014 και τάφηκε την επόμενη μέρα, δίπλα στον τάφο της αγαπημένης του Χαμπούς, της Ελληνοκύπριας γυναίκας του, σε χώρο «κολλητά» στο μουσουλμανικό νεκροταφείο στην Ανδρολύκου. Ο καλός φίλος του, σκηνοθέτης Πανίκος Χρυσάνθου, τοποθέτησε ανάμεσα στους δύο τάφους, μια κυπριακή σημαία, όπως του έδωσε εντολή, ο Χασάνης, πριν πεθάνει. Ήταν ο μοναδικός από τους Τουρκοκύπριους κατοίκους που είχαν μείνει στο χωριό μετά το 1975, όταν οι υπόλοιποι μετακινήθηκαν στην κατεχόμενη Μύρτου. Όπως έγραψε ο Πανίκος Χρυσάνθου, ο Χασάνης έμεινε «για το χατίρι και την αγάπη της Χαμπούς, που δεν ήθελε να φύγει. Έζησαν μόνοι σε ένα έρημο χωριό, που μετατράπηκε σε μια απέραντη μάντρα. Ήταν ένα είδος εξορίας, επειδή αγάπησαν».
Γράφω το κείμενο αυτό, σαν ένα νοερό ταξίδι στην εξορία της αγάπης, στην παραδεισένια ομορφιά της τραυματισμένης Ανδρολύκου και στη μνήμη του Χασάνη – ενός αγνού ανθρώπου που πίστεψε έμπρακτα στη φιλία και την αλληλεγγύη των Ελλήνων και των Τούρκων της Κύπρου, που πίστεψε στην Κύπρο ως μια ενιαία ύπαρξη και ιδέα, πέρα και πάνω από κάθε θρησκευτική ή άλλη διαφορά και ιδιαιτερότητα. Και που έμεινε πιστός στις πεποιθήσεις του, μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του. Χωρίς φανατισμό, χωρίς παρωπίδες, πάντα με την καρδιά και το μυαλό του ανοικτό στον διπλανό του, σαν τον ανοικτό ορίζοντα της Ανδρολύκου.
