ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Για πρώτη φορά στην ιστορία της κυπριακής παροικίας στο Λονδίνο, η ενδοοικογενειακή βία στα σπίτια Ελληνοκυπρίων συμπατριωτών μας σε βάρος γυναικών, αντιμετωπίσθηκε πριν λίγα χρόνια ως ένα υπαρκτό κοινωνικό φαινόμενο. Με πρωτοβουλία της Οργάνωσης Ελληνοκυπρίων Γυναικών του Haringey και με χρηματοδότηση του τοπικού Δημαρχείου, έγινε με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, μια διήμερη συζήτηση θεμάτων οικογενειακής βίας στα πλαίσια του προγράμματος «Πανδώρα», με συντονίστρια τη Διευθύντρια της Οργάνωσης Κική Καρατζαφέρη.
Όπως επεσήμανε η κλινική ψυχολόγος Δήμητρα Βιτσάκη που είχε κατευθύνει τη συζήτηση και τις δύο ημέρες, ήταν μια ευεργετική, ανανεωτική και αποκαλυπτική εμπειρία για δεκάδες Ελληνοκυπρίες του Λονδίνου που υπήρξαν θύματα συζυγικής βίας να επικοινωνήσουν γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, να μοιραστούν συναισθήματα και να σπάσουν τη δική τους απομόνωση, ακούγοντας τις εμπειρίες των άλλων. «Ο φόβος και η ντροπή», μου είπε χαρακτηριστικά, «στηρίζονται ακριβώς στην αντίληψη ότι η βία δεν συμβαίνει σε άλλους, αλλά μόνο στο συγκεκριμένο θύμα που νιώθει έτσι ότι κάτι πρέπει να είναι στραβό με τον εαυτό του».
Η Δήμητρα Βιτσάκη ανέφερε ότι οι 40-45 γυναίκες που συμμετείχαν στις συζητήσεις των δύο ημερών, είχαν βίαιες σχέσεις με τους συζύγους και σε ένα ποσοστό 95-97% έχουν ήδη χωρίσει. «Αυτό δείχνει», πρόσθεσε, «ότι οι γυναίκες που το έχουν περάσει έχουν αρκετή αυτοπεποίθηση και έχουν ήδη ξεφύγει από τα συναισθήματα ντροπής, ενοχής και κατωτερότητας. Μιλάμε για γυναίκες άνω των 55. Πρέπει να πω ότι με εντυπωσίασαν κι ένιωσα θαυμασμό γι’ αυτές γιατί πέρασαν τόσα πολλά μέσα σε δύσκολες συνθήκες και τα κατάφεραν, από τη μια ν’ αφήσουν πίσω τους τη βία και από την άλλη να ανακτήσουν την αυτοπεποίθηση και την εκτίμηση στον εαυτό τους, να νιώσουν πιο δυνατές, πιο ώριμες και πιο σίγουρες. Μπορούσαν πλέον να υπάρξουν ως άτομα και όχι αναγκαστικά ως γυναίκες των συζύγων τους. Κάποιες επέλεξαν να μη ξαναπαντρευτούν, άλλες ξαναπαντρεύτηκαν ή έκαναν σοβαρές σχέσεις. Κάποιες, επειδή είχαν άσχημα βιώματα, δεν τους είναι εύκολο να κτίσουν άμεσα σχέση εμπιστοσύνης με το σύντροφό τους κι αυτή η σχέση θα πρέπει να αποδειχτεί με το χρόνο.
– Πώς διαπιστώσατε να έχουν λύσει το πρόβλημα που αντιμετώπιζαν;
– Κάποιες κυρίες μίλησαν για πολύ ακραίες εμπειρίες, για φυσική βία που μερικές τις έφερε στο νοσοκομείο με σοβαρά τραύματα και με εμπλοκή ακόμα και της Αστυνομίας. Υπήρξαν απίστευτες περιπτώσεις ξεσπασμάτων θυμού. Μια γυναίκα μας είπε ότι έφτασε σε μια τέτοια κατάσταση, που ανταπέδιδε τη βία στον άντρα της, κτυπώντας τον με το τακούνι του παπουτσιού της. Και όταν έφτασε σε αυτό το σημείο, ήξερε ότι έπρεπε να φύγει κι αυτό έκανε πολύ σύντομα μετά. Για πολύ καιρό κατέστελλε τα συναισθήματά της, όπως έκαναν κι άλλες γυναίκες σε Ελληνοκυπριακές οικογένειες της πρώτης και της δεύτερης γενιάς. Αυτές ήταν κλεισμένες στα σπίτια τους και στην πλειοψηφία τους δεν γνώριζαν αγγλικά. Επίσης ήταν εξαρτημένες οικονομικά από τους συζύγους τους, που τις κρατούσαν κοντά τους με διάφορους εκβιασμούς και πολλές τις είχαν πείσει ότι αν έπαιρναν τα παιδιά και έφευγαν, δεν θα τα έβγαζαν πέρα μόνες τους. Αλλά κάποια στιγμή έφτασαν στα όριά τους. Αυτές που βρέθηκαν στο νοσοκομείο, σίγουρα βοηθήθηκαν από τις εξωτερικές υπηρεσίες. Σε αρκετές περιπτώσεις οι γυναίκες περιμένουν να μεγαλώσουν τα παιδιά πριν χωρίσουν και ζουν τη βία αρκετά χρόνια πριν τη σπάσουν.
-Παρά τη βία σε βάρος τους, που κάποτε περιλαμβάνει και ξυλοδαρμούς, κάποιες γυναίκες δηλώνουν ότι… αγαπούν τους άντρες τους και ότι κι αυτοί τις αγαπούν… Πώς το ερμηνεύετε αυτό;
– Πραγματικά μερικές κυρίες δηλώνουν ότι παρόλα αυτά ξέρουν ότι ο άντρες τους τις αγαπούν και αναφέρουν ότι κι αυτές τους αγαπούν…Νομίζω αυτό έχει να κάνει πολύ με εξάρτηση. Και έχει επίσης να κάνει με το γεγονός ότι πολλές γυναίκες μέσα στη συνεχή καταπίεση, χάνουν την αυτοεκτίμησή τους. Πιστεύουν ότι πράγματι δεν αξίζουν τίποτα και ότι αυτές φταίνε για όλα κι έτσι καταπίνουν όλο το βάρος αυτού που συμβαίνει πάνω τους…
– Εκφράστηκαν εύκολα οι γυναίκες που προσήλθαν στις διήμερες συγκεντρώσεις;
– Για να υπάρξει συζήτηση, πρέπει να υπάρξει μια ατμόσφαιρα οικειότητας ώστε να νιώσουν ασφάλεια να μιλήσουν. Την πρώτη μέρα που ήταν πιο μικρή η ομάδα, αυτό δούλεψε πολύ καλύτερα και πραγματικά μίλησαν για τα βιώματα και τα συναισθήματά τους γιατί ένιωσαν άνετα. Τη δεύτερη μέρα που ήμασταν πιο πολλές, ήταν πιο δύσκολο.
– Είχαν ζητήσει βοήθεια από ειδικό, ή αντιμετώπισαν το πρόβλημα μόνες μέχρι το τέλος;
– Φαίνεται να υπήρξε βοήθεια από τις υπηρεσίες του Δημαρχείου και σε ακραίες περιπτώσεις από την Αστυνομία. Αρκετές έφεραν το πρόβλημα από την Κύπρο και αναζήτησαν βοήθεια μόνο όταν ήρθαν στην Αγγλία αφού στην Κύπρο δεν διανοούνταν να το κάνουν γιατί είχαν την πίεση της οικογένειας.
-Υπάρχουν ενδεχομένως «δείγματα» της βίας από την αρχή μιας τέτοιας προβληματικής σχέσης;
-Οι γυναίκες ανέφεραν ότι από την αρχή της σχέσης, υπάρχουν μικρά δείγματα βίας τα οποία δεν παίρνουν στα σοβαρά. Π. χ. κάποιοι άντρες λένε στη γυναίκα τους «δεν μου αρέσει αυτό το κολιέ, βάλε αυτό που σου πήρα εγώ» ή «δεν μου αρέσει αυτό το φόρεμα», ή «να μην πας στη φίλη σου, δεν με αγαπάς εμένα πιο πολύ από εκείνη;». Αυτά είναι μικρά δείγματα ελέγχου που σιγά σιγά εξελίσσονται σε βία. Όσο πιο πολύ αφήνεσαι σε αυτά, τόσο ανοίγεις το δρόμο για χειρότερες μορφές ελέγχου και βίας. Μια από τις κυρίες που συμμετείχε στις συζητήσεις, είπε αυτό ακριβώς, ότι δεν θα μπορούσε πλέον να ανεχτεί τα μικρά δείγματα της βίας και ότι θα τα έκοβε κατευθείαν, γιατί είχε την εμπειρία. Δεν μπορεί ο καθένας να γίνει ξαφνικά βίαιος σε μια σχέση. Τα άτομα που μπορούν να καταλήξουν στη βία είναι εκείνα που έχουν την ανάγκη να έχουν έλεγχο».
-Μπορούν ν’ αλλάξουν οι βίαιοι άντρες;
–Υπήρξε πλήρης ομοφωνία των γυναικών ότι οι βίαιοι άντρες δεν αλλάζουν. Πάντα βρίσκουν αφορμές για να είναι βίαιοι, όσο κι αν οι γυναίκες προσπαθούν να μην τους δίνουν τέτοιες αφορμές. Συχνά φέρνουν μαζί τους τραυματικές εμπειρίες από τη δική τους οικογένεια. Αν έχουν ζήσει βία στο σπίτι τους φτιάχνουν την εικόνα ότι η βία είναι κάτι «φυσιολογικό», αποδεκτό, ότι ο άντρας δέρνει τη γυναίκα και η γυναίκα κάνει αυτό που της λένε. Από την άλλη έχει να κάνει με το πόση ανάγκη έχουν κάποιοι να έχουν έλεγχο από άποψη προσωπικότητας. Και ο κοινωνικός και ο ψυχολογικός παράγοντας παίζουν ρόλο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι σε κάποιες περιπτώσεις, το να υπάρχουν υπηρεσίες για άντρες, κάποιο είδος εκπαίδευσης και ψυχοθεραπείας για να μάθουν να σέβονται τους άλλους, θα ήταν κάτι πολύ καλό».
Είχα πάρει συνέντευξη και από τη Διευθύντρια της Οργάνωσης Κική Καρατζαφέρη, που μου είχε εξηγήσει γιατί επιλέγηκε το όνομα Πανδώρα για το πρόγραμμα. Δεν ήταν τυχαία επιλογή, τόνισε. Η Πανδώρα είναι αρχετυπική μορφή της Ελληνικής Μυθολογίας, όπου αναφέρεται ως η πρώτη θνητή γυναίκα, αιτία όλων των δεινών, κατά τον αρχαίο ποιητή Ησίοδο και αντίστοιχη της Βιβλικής Εύας. Να αναφέρω ότι ο μισογυνισμός στα κείμενα του Ησίοδου, αποδίδεται από κάποιους ερευνητές και σε κατάλοιπα της μεταβατικής εποχής, από τη μητριαρχία στην πατριαρχία. Σύμφωνα με τον μύθο λοιπόν, η Πανδώρα ήταν η πρώτη θνητή γυναίκα που δημιούργησε ο Δίας και την ονόμασε Πανδώρα , αφού οι θεοί της έδωσαν πολλά δώρα στον γάμο της με τον Επιμηθέα, αδελφό του Προμηθέα: Η Αφροδίτη την ομορφιά , ο Απόλλωνας το ταλέντο στη μουσική, ο Ερμής την τέχνη του λόγου και η Αθηνά τα ρούχα της. Ο Δίας της έδωσε ένα κουτί και της είπε να μην το ανοίξει, σε καμιά περίπτωση. Νίκησε όμως η περιέργεια της και το άνοιξε, με αποτέλεσμα να βγουν από μέσα όλα τα δεινά και οι καταστροφές για την ανθρωπότητα. Φοβισμένη το έκλεισε, αλλά ήταν αργά. Το μόνο που παρέμεινε στο κουτί, ήταν η ελπίδα. «Αυτό θέλαμε να περάσουμε στις γυναίκες με αυτό το πρόγραμμα, ότι πάντα υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο», μου είπε η Κική Καρατζαφέρη.
Βέβαια σκέφτομαι ότι κάποιοι θεωρούν την ελπίδα, άλλο ένα από τα κακά που υπήρχαν στο κουτί της Πανδώρας – ένα είδος εξαπάτησης του εαυτού μας, γι’ αυτό το «καλύτερο αύριο» που δεν υπάρχει και συνήθως δεν έρχεται ποτέ.
Όμως η ελπίδα, ακόμα και ως αυταπάτη, είναι νομίζω καλύτερη απ’ το τίποτε.
