Του Μάριου Δημητρίου
Είπε μια παλιά και μεγάλη αλήθεια, η Σούλα Κυθραιώτου Ζαβού, πρώην μέλος της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, σε παρέμβασή της σε σεμινάριο της AIPFE Κύπρου (Διεθνούς Οργάνωσης για την Προώθηση των Γυναικών στην Ευρώπη, που έχει δικό της Συμβούλιο στην Κύπρο), στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, πριν λίγο καιρό: «Υπήρχε ανέκαθεν και υπάρχει ένα πρόβλημα στα σχολεία. Τα παιδιά που ήταν και είναι διαφορετικά (όχι διαφορετικά με αρνητικό τρόπο), που είναι πιο έξυπνα, ή που ξέρουν να κρίνουν και όχι μόνο να κάθονται να ακούν και να λένε «ναι κυρία, ναι κύριε», πιθανόν τις περισσότερες ώρες να είναι εκτός τάξεως, γιατί δεν τους ανέχονται κάποιοι καθηγητές. Θέλω να ελπίζω ότι οι νέοι καθηγητές είναι διαφορετικοί, αλλά δυστυχώς δεν παίρνω αυτά τα μηνύματα»…
Την επιβεβαίωσαν λίγα λεπτά αργότερα, τρεις 15χρονοι μαθητές που παρακολούθησαν το σεμινάριο και συμμετείχαν με παρατηρήσεις, στη συζήτηση που ακολούθησε.
Είπε ο πρώτος μαθητής: «Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι ανθρωποκεντρικό, αλλά γνωσιο-θηρικό, με επίκεντρο το βαθμό. Ο μόνος τρόπος για να πάει μπροστά ένας μαθητής, είναι να έχει καλό βαθμό και όλα λειτουργούν γύρω από αυτό. Όμως τον καλό βαθμό, μπορεί να τον πάρει και μέσα από εύκολα μαθήματα, που δεν απαιτούν περισσότερο χρόνο και κόπο. Τα πράγματα δεν λειτουργούν πλέον, γύρω από το να μαθαίνεις να είσαι άνθρωπος στην κοινωνία».
Είπε ο δεύτερος μαθητής: «Στα σχολεία μας θέλουμε πρώτα τους καλούς βαθμούς ως ένα αντίδωρο για τον κόπο που καταβάλλουμε και μετά θέλουμε ένα καλό επάγγελμα για να μας προσφέρει ανέσεις και πάλι ως αντίδωρο για τους κόπους μας… ζούμε σε μια κοινωνία που βασίζεται στους βαθμούς. Άραγε ποιος είναι ο σκοπός της έρευνας PISA του ΟΟΣΑ, αυτός που έφερε τους Κύπριους μαθητές, τελευταίους στην Ευρώπη; Ποιος είναι ο σκοπός του συστήματος; Το αποτέλεσμα μιας έρευνας σε αριθμούς, ή ο άνθρωπος;».
Είπε ο τρίτος μαθητής: «Υπάρχει μια εκτίμηση ότι οι Κύπριοι μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα PISA, δεν απαντούσαν λάθος, αλλά απαντούσαν με πλήρη απαξίωση προς το εκπαιδευτικό σύστημα: Με στίχους, με συνθήματα, με τραγούδια».
(Μου θύμισε κάτι πολύ δικό μου, πολύ προσωπικό, που με πονά και σήμερα, όπως με πονούσε τότε: Τις τελικές εξετάσεις για τη Φυσική και Χημεία στην πρώτη Λυκείου και τα…φιλοσοφικά κατεβατά που έγραψα στον χώρο όπου έπρεπε να λύσω τις ασκήσεις, εναντίον της σχολικής καταπίεσης και της αδιαφορίας Διευθύνσεων και καθηγητών, για μας…).
Συνέχισε ο τρίτος μαθητής: «Σκέφτομαι κατά πόσο τα αποτελέσματα της έρευνας PISA είναι τραγικά, όπως παρουσιάζονται, ή κατά πόσο οι μαθητές, απλώς απαξίωσαν να συμπληρώσουν ένα ευρωπαϊκό ερωτηματολόγιο. Εγώ φοιτώ στην πρώτη Λυκείου και θέλω να δω καθηγητές που να θεωρούν ότι ασκούν ένα λειτούργημα και όχι ένα επάγγελμα. Και ρωτώ: Ο μαθητής δικαιούται ή όχι, να έχει άποψη στην τάξη; Ένας φίλος μου, διάβαζε Παλαιά και Καινή Διαθήκη και ήθελε να το συζητήσει στην τάξη και άκουγε απαντήσεις από Θεολόγους, ότι ο Δαρβίνος ήταν ένα αντίγραφο της χριστιανικής θρησκείας και ότι ο Ηρακλής μιμείτο το Χριστό! Αυτό όμως του ήρθε μπούμεραγκ, γιατί διαπίστωσε ότι στο τετράμηνο βαθμολογήθηκε με δύο βαθμούς κάτω, χωρίς αυτό να δικαιολογείται από τους βαθμούς των διαγωνισμάτων του. Του έριξαν τους βαθμούς, γιατί είχε το θάρρος να εκφράσει τις απόψεις του μέσα στην τάξη».
Για άλλη μια φορά, σκέφτηκα τον Γάλλο ερευνητή και καθηγητή Eric Debarbieux, μέχρι πρόσφατα Πρόεδρο του Διεθνούς Παρατηρητηρίου για τη Βία στο Σχολείο, που συνέδεσε το όνομά του με τον αγώνα για ένα σχολείο συνεργασίας και όχι βίας – στη Γαλλία, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Κύπρο. Ο Debarbieux, δούλεψε από το 2010 και τα επόμενα χρόνια, για τη δημιουργία του Κυπριακού Παρατηρητηρίου για τη Βία στο Σχολείο, με τον φίλο και συνεργάτη του, Δρα Μιχάλη Παπαδόπουλο, τότε Ανώτερο Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο. H δημιουργία του Παρατηρητηρίου, έγινε σε μια περίοδο αυξημένων κρουσμάτων βίας σε σχολεία Μέσης Παιδείας, με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των καθηγητών, να καταγγέλλουν σοβαρά περιστατικά τραυματισμών καθηγητών, από μαθητές, αλλά και συγκρούσεις μαθητών, μεταξύ τους. Γνώρισα προσωπικά τον Eric Debarbieux, του πήρα συνεντεύξεις, στις κατά καιρούς επισκέψεις του στην Κύπρο και αυτό που κρατώ ιδιαίτερα, είναι τη σημασία που έδινε στη «μοναξιά» και την απομόνωση των μαθητών ή των εκπαιδευτικών, ως ένα από τους παράγοντες της σχολικής βίας. Με προέκταση του ζητήματος, να είναι, βέβαια, η απουσία επικοινωνίας και διαλόγου.
Σε μια από τις συνομιλίες μας, ο Debarbieux απέδωσε με μια γαλλική παροιμία, το αδιέξοδο στη σχέση μαθητών και καθηγητών – με τους μαθητές να καταλογίζουν στους καθηγητές, ότι δεν τους δίνουν όσο πρέπει, τον λόγο και δεν τους επιτρέπουν να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις τους. Μου είπε λοιπόν ο Γάλλος εμπειρογνώμονας, ότι αυτό το αποκαλούν στα γαλλικά, «το φίδι που δαγκώνει την ουρά του». Παρατήρησε ότι «είναι εντυπωσιακό, να διαπιστώνει κανείς ότι όταν δίνεις τον λόγο, σου λένε «δεν μας δίνετε τον λόγο». Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει χρόνος στο σχολείο, για πραγματική επικοινωνία, πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα και θέματα». Ο Debarbieux, το ονόμασε συνεργατικότητα, ή συνεργασία, που είναι το αντίδοτο στην απομόνωση και τη μοναξιά των μαθητών και των καθηγητών τους. Είπε ότι το βασικό πρόβλημα της βίας στο σχολείο, είναι η μοναξιά των θυμάτων. Αυτών που νομίζουν ότι είναι μόνοι στον κόσμο. Αυτό, πρόσθεσε, συνάγεται και από τις έρευνες της Εγκληματολογίας και είναι απλό: Όταν τη νύχτα βγαίνεις από το σινεμά και είσαι μόνος, σε μια υποβαθμισμένη συνοικία, έχεις περισσότερες πιθανότητες να υποστείς επίθεση από κάποιους, από τις πιθανότητες που θα είχες, αν συνοδευόσουν από άλλα τρία-τέσσερα άτομα. Το ίδιο γίνεται σε ένα σχολείο. Ένας ενήλικας μόνος στην τάξη, χωρίς βοήθεια, διατρέχει περισσότερο κίνδυνο να είναι θύμα επίθεσης, από ένα ενήλικα μέσα σε μια ομάδα.
Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό ισχύει και για τους μαθητές και μας επαναφέρει στο ζήτημα της χαμένης επικοινωνίας στο σχολείο.
«Δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι οι εκπαιδευτικοί της Μέσης εκπαίδευσης, είναι κακοί», μου είπε ο Eric Debarbieux. Εκείνο που προέχει στις περισσότερες χώρες και όχι μόνο στην Κύπρο, είναι η μετάδοση γνώσεων. Δεν υπάρχει καμιά πραγματική εκπαίδευση, πάνω στην Παιδαγωγική».
Έφερε παράδειγμα πολλές αεροπορικές εταιρίες και τις αεροσυνοδούς που είναι εκπαιδευμένες στη διαχείριση του άγχους, που ξέρουν να διακρίνουν από τις εκφράσεις του προσώπου και τις αντιδράσεις των επιβατών, αν ένας επιβάτης είναι πανικοβλημένος. Τα στελέχη των επιχειρήσεων και των τραπεζών, γνωρίζουν να διαχειρίζονται ομάδες, αλλά, όπως επεσήμανε, οι εκπαιδευτικοί, που επί σαράντα χρόνια εκπαιδεύουν ομάδες, δεν γνωρίζουν.
«Υπάρχει ένα ζήτημα αντίληψης του επαγγέλματος», κατέληξε ο Debarbieux. Και διερωτήθηκε: «Μήπως κάποιος για να είναι καλός εκπαιδευτικός, αρκεί να είναι καλός γνώστης ενός επιστημονικού αντικειμένου; Αν η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση είναι «ναι», δεν θα υπήρχε ανάγκη από εκπαιδευτικούς – το κομπιούτερ θα έκανε τη δουλειά, μόνο του. Αλλά, ένας εκπαιδευτικός, είναι πολύ περισσότερο από αυτό, είναι ένα πρόσωπο που έχει ανάγκη εξειδικευμένης εκπαίδευσης που να είναι επίσης παιδαγωγική, για να μάθει πώς να δίνει τον λόγο στους άλλους».
Ο έμπειρος Γάλλος δάσκαλος, σπούδασε Φιλοσοφία, με Διδακτορικό πάνω στον πιο διαλογικό Έλληνα, τον Πλάτωνα και έχει κάθε λόγο να υποστηρίζει με τόσο σθένος, τον διάλογο…
Σε μια από τις συζητήσεις μας, του έθεσα το θέμα της ύπαρξης της βίας μεταξύ των ομάδων.
-«Ναι», μου είπε, «κι αυτό είναι το πιο ανησυχητικό είδος βίας που έχουμε στη Γαλλία. Είναι ένα πρόβλημα συλλογικής ταυτότητας – ομάδες που ενώνονται ενάντια σε άλλη ομάδα συνομηλίκων, αλλά επίσης και ενάντια σε θεσμούς και τους εκπροσώπους τους. Είναι ακόμα χειρότερα, όταν συμβαίνει με ομάδες εθνικών μειονοτήτων, που είναι αμαλγάματα αρκετά παράξενα. Για να αποφύγεις να υπάρχει ταύτιση ενάντια στο σχολείο, πρέπει να μεθοδεύσεις μια ταύτιση με το σχολείο. Θα πρέπει το σχολείο να θεωρηθεί ως το κεφάλαιο της κοινότητας. Από έρευνες που κάναμε σε χώρες όπου υπάρχουν ζώνες πολύ φτωχότερες από τις ευρωπαϊκές, όπου η εξωτερική βία είναι πολύ έντονη, μέσα στο σχολείο υπάρχει πολύ μικρή βία. Κι αυτό συμβαίνει, επειδή το σχολείο θεωρείται και προστατεύεται από την κοινότητα, ως κοινωνικό κεφάλαιο. Σημαίνει ότι το σχολείο, είναι το σπίτι τους. Δεν είναι ένα σχολείο μέσα στην κοινότητα, είναι το σχολείο της κοινότητας. Συχνά στη Γαλλία, πυρπολούν σχολεία σε δύσκολες συνοικίες. Οι κάτοικοι απογοητεύονται γιατί νιώθουν ότι δεν οικειοποιήθηκαν αρκετά το σχολείο τους. Εκείνο που με ανησυχεί είναι γιατί στις δύσκολες υποβαθμισμένες συνοικίες, δεν σκεφτόμαστε αν πρέπει ή όχι να υποστηρίξουμε τα σχολεία, με τον ίδιο τρόπο που δεν σκεφτόμαστε, αν πρέπει ή όχι να υποστηρίξουμε την οικογένειά μας. Είναι η οικογένειά σας και την προστατεύετε, είναι το σχολείο σας και το προστατεύετε. Το σχολείο θα πρέπει να αποτελεί ένα συμβόλαιο μεταξύ της κοινότητας και των επαγγελματιών».
Φώτο: Έφηβος μαθητής συνομιλεί διαδικτυακά με τον Γάλλο ερευνητή και καθηγητή Eric Debarbieux.
