Ο πρώτος αιώνας της ζωής της

02/12/2017

Του Μάριου Δημητρίου

Το πολυ-αναμενόμενο αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Ahead of Time – The First Hundred Years», στην Αγγλική και τη Γερμανική του έκδοση, παρουσίασε την Τετάρτη 29 Νοεμβρίου 2017 στο Ινστιτούτο Γκαίτε, στη Νεκρή Ζώνη στη Λευκωσία, δίπλα στο «Λήδρα Πάλας», η εβραϊκής καταγωγής Αυστριακή συγγραφέας Elsie Slonim, κάτοικος του νησιού μας από το 1939, σε μια αξέχαστη, για όσους παρευρεθήκαμε, εκδήλωση – στον ίδιο χώρο που την περασμένη βδομάδα, η Elsie, γεννημένη στη Νέα Υόρκη στις 21 Νοεμβρίου 1917, έσβησε τα κεράκια των 100^ων γενεθλίων της! Στη διάρκεια της εκδήλωσης, που περιλάμβανε επίσης παρουσίαση του δίγλωσσου – στα Αγγλικά και στα Γερμανικά – παιδικού βιβλίου της «Mousie Longtail», η Elsie διάβασε αποσπάσματα από το «The First Hundred Years» και υπέγραψε υπομονετικά, τα βιβλία της που αγόρασαν οι δεκάδες παρευρισκόμενοι φίλοι της. Την παρουσίαση οργάνωσαν ο Αυστριακός εκδότης της, Alfred Woschitz που ήρθε από τη Βιέννη γι’ αυτό το σκοπό, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γκαίτε και την πρεσβεία της Αυστρίας στη Λευκωσία. Μαζί της ήταν και η Σκοτσέζα επιμελήτρια των τελευταίων βιβλίων της, Jackelyn Tano, που είπε ότι τον τελευταίο καιρό δουλεύει μαζί της, στο σπίτι της Elsie, πάνω στο νέο βιβλίο που η…αιωνόβια συγγραφέας, ετοιμάζει. Η όμορφη βραδιά, άρχισε με την προβολή ενός αξιόλογου ντοκιμαντέρ του Τουρκοκύπριου κινηματογραφικού παραγωγού Mustafa Ersenal, με την ίδια την Elsie να αφηγείται τη ζωή της. Την εκδήλωση, πλαισίωνε μουσικά, ο ταλαντούχος πιανίστας από τη Λεμεσό, Γιώργος Μορφίτης, που έπαιξε κυρίως τζαζ κομμάτια.

Με την ευκαιρία των 100^ων γενεθλίων της, έγραψα στην προηγούμενη έκδοση ένα εκτεταμένο ρεπορτάζ γι’ αυτή την εκπληκτική συγγραφέα, σύζυγο του Εβραίου γεωπόνου David Slonim, ιδρυτή της μεγάλης φυτείας εσπεριδοειδών στο Φασούρι Λεμεσού, που στον ένα αιώνα ζωής της, βίωσε προσωπικά, όλη τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, στα χρόνια της αποικιοκρατίας και της ανεξαρτησίας, αλλά και την κόλαση της τουρκικής εισβολής. Υπενθυμίζω ξανά ότι το σπίτι της, που βρίσκεται μέσα στην απαγορευμένη Τουρκική Στρατιωτική Ζώνη, στην κατεχόμενη Λευκωσία, βρέθηκε το 1974 στο επίκεντρο των πολεμικών επιχειρήσεων και υπέστη εκτεταμένες καταστροφές από τα διασταυρούμενα πυρά, ενώ η ίδια και η οικογένειά της, κατάφεραν να επιβιώσουν, αφού αναζήτησαν καταφύγιο, στο υπόγειο του σπιτιού, για όσο κράτησαν οι μάχες. Ο τουρκικός στρατός επέτρεψε στην οικογένεια να παραμείνει στο σπίτι – και να το επιδιορθώσει – με όλους τους περιορισμούς, κοινωνικούς και άλλους, που αυτό συνεπάγεται. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Elsie έχασε τους πιο κοντινούς της ανθρώπους – ο άντρας της David Slonim, πέθανε το 2007 στα 101 του χρόνια (τάφηκε στο εβραϊκό κοιμητήριο της Λάρνακας), η κόρη της Rachel Daphne το 2009 στα 61 της χρόνια από καρκίνο και ο γιος της Reuven το 2011 στα 69 του χρόνια, από ανακοπή καρδιάς.
Η Elsie γεννήθηκε στις ΗΠΑ, αλλά μεγάλωσε προπολεμικά στην κεντρική Ευρώπη, στην Αυστρία από όπου καταγόταν η μητέρα της και στη Ρουμανία-Ουγγαρία, από όπου καταγόταν ο πατέρας της. Όντας πρόσφυγας από την Αυστρία, από όπου η οικογένειά της έφυγε λίγους μήνες πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μακριά από την αντιεβραϊκή υστερία των Ναζί, επιβιώνει σήμερα με σύνταξη που παίρνει από την Αυστρία.

Από το 1974, βιώνει μια μοιρασμένη ζωή, πηγαινοερχόμενη συχνά, στις ελεύθερες περιοχές. Τα εγγόνια και τα δισέγγονά της, μένουν μακριά, τα περισσότερα στο εξωτερικό και η Elsie ζει τα τελευταία δέκα χρόνια, μόνη στο σπίτι της, αυτό το «είδος όασης στη μέση του πουθενά» όπως το περιγράφει στο επίσης αυτοβιογραφικό βιβλίο της, «Lemons from Paradise». Η Elsie έζησε το μεγαλύτερο μέρος από τη μακρά, περιπετειώδη και μοναχική, σε μεγάλο βαθμό, ζωή της, μαζί με τον σύζυγό της David Slonim, πρώτα στη Λεμεσό και στο Φασούρι και αργότερα, μετά το 1967, στη Λευκωσία. «Καθώς κοιτάζω πίσω στη ζωή μου», παρατηρεί μεταξύ άλλων, «μπορώ να πω ειλικρινά ότι υπήρξα περισσότερο τυχερή από άτυχη και απόλαυσα περισσότερη ευτυχία από δυστυχία. Σίγουρα έχω κι εγώ το μερίδιό μου από περιπέτειες και αναστατώσεις που έζησαν οι περισσότεροι από εκείνους που μεγάλωσαν στην Ευρώπη, μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, αλλά αντίθετα από πολλούς από αυτούς που ήταν Εβραίοι, εγώ, οι γονείς μου και η αδελφή μου, επιβιώσαμε (σ.σ. από το Ολοκαύτωμα και τους Ναζί). Η γιαγιά μου από τον πατέρα μου, η κόρη της Regina, η κόρη και η εγγονή της Regina και όλοι οι θείοι και οι θείες μου στη Βουδαπέστη – άτομα τεσσάρων γενεών – δεν επιβίωσαν. Ήμουν επίσης τυχερή να έχω παιδιά και εγγόνια και αν καταφέρω να ζήσω όλη τη δεκαετία των ενενήντα μου, είμαι βέβαιη ότι θα έχω να αγαπώ και να απολαμβάνω, περισσότερα από ένα, δισέγγονα».

Κατάφερε βέβαια να ζήσει όλη τη δεκαετία των ενενήντα της η Elsie και με ξεχωριστή ψυχική δύναμη κι ευαισθησία, συνεχίζει να δημιουργεί και να προσφέρει κάτι ανεκτίμητο σε όλους – την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι ένα οικείο μέρος, ότι η Κύπρος είναι μια φιλόξενη πατρίδα, παρά τα ματωμένα συρματοπλέγματα που τη χωρίζουν στα δυο, παρά τη στρατιωτικοποίηση και τα ανοιχτά τραύματα του πολέμου.

Ξεχωρίζω από το νέο βιβλίο της, «Ahead of Time – The First Hundred Years», το κεφάλαιο με τίτλο «Ένα μικρό Ισραήλ μέσα στην Κύπρο». Αναφέρεται στην επίσκεψή της, μαζί με τον άντρα της, μια μέρα του 1952, στο μικρό εβραϊκό χωριό Μαρκό, περίπου 14 χιλιόμετρα ανατολικά της Λευκωσίας, κοντά στις κατεχόμενες, σήμερα, κοινότητες Τύμπου και Πυρόι. Το χωριό είχε δημιουργηθεί στις αρχές του 20^ου αιώνα, με πρωτοβουλία σιωνιστικών οργανώσεων, που ήθελαν να δημιουργήσουν μια εβραϊκή αποικία στην Κύπρο, μια περιοχή κοντά στην κατεχόμενη από τους Τούρκους-Οθωμανούς βιβλική πατρίδα τους, αφού τους απαγορευόταν από τον Σουλτάνο, να μεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη.
Άρχισε με δεκαπέντε εβραϊκές οικογένειες που προέρχονταν από τη Ρωσία και που αγόρασαν το τσιφλίκι Μαρκό, όπου ο Σύνδεσμος Εβραϊκού Αποικισμού, έκτισε σπίτια και στάβλους για τις εβραϊκές οικογένειες, τις προμήθευσε με σπόρους για να φυτέψουν, με βοοειδή, κατσίκες και πρόβατα για αναπαραγωγή και ακόμα τους έκτισε συναγωγή, φούρνο και μύλο. Όταν συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια ζωής της, υπήρχαν 189 Εβραίοι άποικοι στην Κύπρο, που ζούσαν εκτός από το Μαρκό και στο γειτονικό χωριό Κούκλια (τριάντα χιλιόμετρα απόσταση), όπως και σε μιαν άλλη γειτονική περιοχή, που οι Τούρκοι αποκαλούν Comleksi. Το 1919, μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, είχαν μείνει στην Κύπρο 169 Εβραίοι άποικοι και λίγο αργότερα, οι περισσότεροι έφυγαν για την Παλαιστίνη. Η φάρμα Μαρκό πουλήθηκε και η φάρμα Comleksi έκλεισε. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας 1950, όλοι οι Εβραίοι της Κύπρου, έφυγαν στο Ισραήλ. Σήμερα, τους θυμίζει μόνο το εβραϊκό κοιμητήριο, κοντά στο αεροδρόμιο της Τύμπου, όπου ο τελευταίος Εβραίος άποικος, θάφτηκε εκεί το 1960.

Ο David Slonim λοιπόν, εκείνο το πρωί του 1952, πήρε τη γυναίκα του στο Μαρκό, για να γνωρίσει ένα ζευγάρι Ρωσοεβραίων αποίκων, από τους οποίους αγόρασε γη, για να δημιουργήσει φυτεία εσπεριδοειδών, αφού είχε πουλήσει τις μετοχές του στο Φασούρι και άρχισε να κτίζει το σπίτι τους στη Λευκωσία. Όπως γράφει η Elsie Slonim, η νέα φυτεία στο Μαρκό, άρχισε να μεγαλώνει και ο άντρας της ήταν ευτυχισμένος. «Αλλά το 1974», συνεχίζει, «ο τουρκικός στρατός μπήκε στην Κύπρο και κατέλαβε το ένα τρίτο του νησιού, περιλαμβανομένου του Μαρκό, που μετατράπηκε σε στρατιωτική ζώνη, όπου η είσοδος απαγορεύεται. Ως αποτέλεσμα, δεν επιτρεπόταν στον David να ποτίζει τα νεαρά δέντρα του το καλοκαίρι και να τα φροντίζει, και έτσι τα έβλεπε απελπισμένος να πεθαίνουν ένα ένα, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτε. Για πρώτη φορά είδα τον άντρα μου να θρηνεί. Η ζωή μπορεί να γίνει πολύ σκληρή. Καθώς γράφω αυτά, η γη και το κοιμητήριο, εξακολουθούν να βρίσκονται σε μια απαγορευμένη στρατιωτική ζώνη».

Μιλά για τη συγγραφέα, ο Αυστριακός εκδότης της Alfred Woschitz.