ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Με μια ρηξικέλευθη και αμφισβητούμενης εγκυρότητας άποψη, που συνδέει με απόλυτο τρόπο την επίδοση και τη βαθμολογία στο σχολείο, με την ευφυϊα και τον Δείκτη Νοημοσύνης, ο Γενικός Ελεγκτής Οδυσσέας Μιχαηλίδης σημάδεψε την παρέμβασή του με τίτλο «Ηθική ηγεσία και χρηστή διοίκηση αντίδοτο στη διαφθορά», στο σεμινάριο του Ιδρύματος Φημονόη, και του Συνδέσμου Cyprus Association of Lobbyists and Public Affairs στις 19 Ιουνίου 2019 στη Λευκωσία, όπου συζητήθηκε το θέμα της χρηστής διοίκησης, της καταπολέμησης της διαφθοράς και του ρόλου των γυναικών. Έθεσε ζήτημα Δείκτη Νοημοσύνης σε σχέση με τις ηγετικές ικανότητες, σε μια από τις πέντε εισηγήσεις του που κατέθεσε γραπτώς και αφορούν τη διαδικασία επιλογής και αξιολόγησης των ηγετών, «ώστε να έχουμε μια Κύπρο στην οποία δεν θα κυβερνά η διαπλοκή και η διαφθορά, αλλά η χρηστή διοίκηση και ηγεσίες με ήθος και αρχές», όπως ο ίδιος υπογραμμίζει.
Η τρίτη λοιπόν από τις πέντε αυτές εισηγήσεις του, αναφέρει ότι «όταν κάποιος διορίζεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή το Υπουργικό Συμβούλιο σε οποιαδήποτε δημόσια θέση, μαζί με το βιογραφικό και τις σπουδές του θα ανακοινώνονται οι βαθμοί με τους οποίους αποφοίτησε από το σχολείο και το πανεπιστήμιο. Για να βλέπουμε αν πράγματι διορίζονται οι άριστοι των αρίστων». Ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης γράφει επεξηγηματικά μεταξύ άλλων ότι «σχεδόν όλες οι μελέτες που αφορούν την ηγεσία, έχουν καταδείξει τη σημαντική σχέση μεταξύ ευφυϊας και επιτυχίας στην ηγεσία. Σίγουρα δεν αρκεί να είναι κάποιος ευφυής για να είναι ηγέτης, δεν μπορεί όμως κάποιος με χαμηλό Δείκτη Νοημοσύνης να είναι πετυχημένος ηγέτης. Αυτό δεν σημαίνει ότι προτού κάποιος διοριστεί σε κάποιο δημόσιο αξίωμα θα τον βάζουμε να περάσει τεστ ευφυϊας, άλλωστε σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένα τεράστιο τεστ ευφυϊας και εκείνοι που έχουν φτάσει σ’ ένα υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο έχουν ήδη περάσει αρκετές δοκιμασίες από άποψη ευφυϊας. Πρόσφατα κάποιος πρώην αξιωματούχος μοίραζε σε κάποιους που είχαν διαφωνήσει μαζί του τον χαρακτηρισμό «ανόητος». Στα λεξικά βρίσκουμε ότι «ανόητος» σημαίνει βλάκας, ηλίθιος, χαζός. Σκεφτείτε τώρα τι σύμπτωση, αυτός που έλεγε τους άλλους ανόητους, ήταν, όπως ο ίδιος κάποτε είχε πει, ένας από τους χειρότερους μαθητές της τάξης του. Ας μη ξεχνάμε τη θέση του Πλάτωνα ότι την πόλη θα πρέπει να διοικούν οι άριστοι – 2500 χρόνια πριν, ο Πλάτωνας τοποθετεί στην κορυφή της εξουσίας τους σοφότερους της πόλης και όχι τους πιο πλούσιους ή τους πιο ισχυρούς».
Αξίζει να αναφερθεί ότι λόγω της μεγάλης χρονικής διάρκειας των βασικών τοποθετήσεων των εκπροσώπων των συμμετεχόντων Φορέων (για περισσότερες από τρεις ώρες), δεν κατέστη δυνατό να κλείσει με συζήτηση η εκδήλωση αυτή – εντούτοις, ένα-δυο λεπτά πριν τη λήξη της, υπήρξε περιθώριο για κάποιες παρατηρήσεις και μια από αυτές, προερχόμενη από τον Πάνο Παρρά εκπρόσωπο του ΟΠΕΚ, αφορούσε την αναφορά του Γενικού Ελεγκτή περί της βαθμολογίας στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο και περί του εκπαιδευτικού συστήματος και του «τεστ ευφυϊας». (Δυστυχώς ο ίδιος ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης είχε ήδη αποχωρήσει και δεν ήταν παρών στη φάση αυτή για να απαντήσει στον σχολιασμό). Πήρα εγώ τον λόγο στη συνέχεια και σχολίασα ότι είναι ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του Πάνου Παρρά και ότι είναι απόλυτη η τοποθέτηση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη, περί των «χειρότερων μαθητών της τάξης», που τους συνδέει με την ανοησία και τη βλακεία. Είπα ότι υπήρξαν περιπτώσεις όπου μαθητές με χαμηλούς βαθμούς στο σχολείο, εξελίχθηκαν σε λαμπρές ηγετικές προσωπικότητες σε πολλούς τομείς, αλλά – και το αντίστροφο – άριστοι μαθητές με πολύ ψηλούς βαθμούς στο σχολείο, δεν επέδειξαν στη συνέχεια, στην επαγγελματική και την κοινωνική τους ζωή, κάποιες ιδιαίτερες ηγετικές ικανότητες. Και αυτό, λαμβάνοντας υπόψη ότι πολλοί γνωστικοί ψυχολόγοι θεωρούν ότι οι διάφοροι Δείκτες Νοημοσύνης δεν παρέχουν καμιά ολοκληρωμένη και επαρκή μέτρηση της ανθρώπινης νοημοσύνης. Ζήτησα σχετικά τη γνώμη του Δρα Μιχάλη Παπαδόπουλου, σχολικού ψυχολόγου για σχεδόν σαράντα χρόνια, αφυπηρετήσαντα Προϊσταμένου της Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας, αφού έθεσα υπόψη του, τα λεχθέντα από τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη. «Ο Γενικός Ελεγκτής φαίνεται να κατέχει αρκετά προσόντα και ζήλο να εκτελέσει σωστά τη δουλειά του», μου είπε ο Δρ Παπαδόπουλος, «αλλά πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός όταν εισέρχεται σε άλλα επιστημονικά πεδία. Κι αυτό διότι βασίζεται σε έννοιες οι οποίες είναι εντελώς παρωχημένες κι έχουν εγκαταλειφθεί. Ο Δείκτης Νοημοσύνης είναι ένας υποκειμενικός αριθμός που βασίζεται σε ένα θεμελιώδες λάθος, ότι απλά μια πολυσύνθετη ποιοτική κατάσταση η οποία αλληλεπιδρά από την ώρα της σύλληψης μέχρι το θάνατο, χρησιμοποιήθηκε για να διαχωρίζει. Η Ουνέσκο κατάγγειλε τη ρατσιστική αυτή χρησιμοποίηση. Τα τελευταία χρόνια με τη ραγδαία ανάπτυξη των νευρο-επιστημών, έχει πλέον τεκμηριωθεί πως δε μπορούμε να διαχωρίσουμε πλέον το γενετικό στοιχείο από το κοινωνικο- περιβαλλοντικό (Βλ. «Η αυτοκτονία της ψυχιατρικής» Μιχάλης Παπαδόπουλος εκδ. νήσος 2017).
Να αναφέρω σχετικά ότι η μεγαλύτερη μελέτη που έχει γίνει ποτέ ως σήμερα, κατέληξε ότι η ανθρώπινη ευφυΐα είναι υπερβολικά σύνθετη ώστε να μπορεί να μετρηθεί μόνο με μια παράμετρο. Τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής, που έγινε από το καναδέζικο πανεπιστήμιο University of Western Ontario, δημοσιεύτηκαν σε άρθρο με τίτλο «Fractionating human intelligence» τον Δεκέμβρη 2012 στην Επιθεώρηση «Neuron», υπογραμμένο από τους τρεις βασικούς συντελεστές της μελέτης, Καθηγητές Adrian M. Owen, Adam Hampshire και Roger Highfield. Το άρθρο προτείνει την εκτίμηση του «δυναμικού» του μυαλού μας μέσα από τρεις διαφορετικές συνιστώσες – τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, τη συλλογιστική και τη λεκτική ικανότητα. Και ανατρέπει την αντίληψη που είχαμε ως τώρα για τη νοημοσύνη μας και για τα τεστ IQ που χρησιμοποιούνται εδώ και δεκαετίες για τη μέτρηση της και που λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην αξιολόγηση υποψηφίων προς κάλυψη διαφόρων θέσεων – συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών ηγετών, όπως εισηγείται ο Γενικός Ελεγκτής. Η νέα μελέτη υποστηρίζει ότι είναι θεμελιωδώς λανθασμένο το τεστ IQ γιατί δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι το ανθρώπινο μυαλό είναι ιδιαίτερα σύνθετο και αποτελείται από πολλά διαφορετικά «συστατικά».
«Τα αποτελέσματα καταρρίπτουν μια για πάντα την ιδέα ότι ένα μόνο μέτρο νοημοσύνης, όπως το IQ, αρκεί για να συλλάβει όλες τις διαφορές της γνωσιακής ικανότητας που βλέπουμε στους ανθρώπους», είπε ο Δρ Roger Highfield. «Όλοι», συνέχισε, «μπορούμε να σκεφτούμε ανθρώπους που είναι κακοί στη συλλογιστική, αλλά έχουν εξαιρετική μνήμη, ή εκπληκτική ικανότητα στον λόγο. Τώρα, μια για πάντα, μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχει ένα μεμονωμένο μέτρο όπως το IQ που να συλλαμβάνει όλη τη νοημοσύνη που βλέπουμε στους ανθρώπους».
Σημειώνω ότι η έρευνα έγινε διαδικτυακά από τις ιστοσελίδες του «New Scientist», της «Telegraph» και του «Discovery» το 2010 και προσέλκυσε τη συμμετοχή 110 χιλιάδων ατόμων. Από αυτές τις συμμετοχές 44.600 κρίθηκαν κατάλληλες για να περιληφθούν στο δείγμα προς μελέτη – το μεγαλύτερο που έχει εξεταστεί ποτέ. Οι συμμετέχοντες απάντησαν σε 12 τεστ συλλογιστικής, σχεδιασμού, μνήμης και προσοχής και σε ερωτήσεις σχετικά με τις προσωπικές τους συνήθειες και προτιμήσεις. Αναλύοντας τις απαντήσεις οι ερευνητές είδαν ότι η νοημοσύνη εμφανίζεται στους ανθρώπους με διάφορες εκφάνσεις και ότι είναι αδύνατον να αξιολογηθεί με βάση ένα και μόνο μέτρο. Αντιθέτως, τουλάχιστον τρεις δείκτες φάνηκαν να απαιτούνται για κάτι τέτοιο: η βραχυπρόθεσμη μνήμη, η ικανότητα διατύπωσης λογικών συλλογισμών και η ικανότητα χειρισμού της γλώσσας. Στη συνέχεια οι επιστήμονες εξέτασαν στον εγκεφαλικό τομογράφο 16 συμμετέχοντες και είδαν ότι τα τρία αυτά χαρακτηριστικά συνδέονται με τρία ξεχωριστά κυκλώματα του εγκεφάλου – δηλαδή τρία διαφορετικά πρότυπα νευρωνικής δραστηριότητας. «Το βασικό συμπέρασμα είναι: γνωσιακά, αυτό που κάνει το ένα άτομο να διαφέρει από ένα άλλο – αυτό που συχνά αποκαλούμε νοημοσύνη – είναι υπερβολικά σύνθετο για να το συνοψίσουμε σε έναν μεμονωμένο παράγοντα – τον δείκτη IQ» τόνισε ο επικεφαλής της μελέτης Καθηγητής Adrian M. Owen.
Αναφερόμενος στους χαμηλούς βαθμούς που οδηγούν στη στασιμότητα τους «χειρότερους μαθητές της τάξης» στους οποίους αναφέρθηκε ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης, ο Δρ Παπαδόπουλος επικαλέσθηκε την Αμερικανίδα ερευνήτρια C. Dweck. «Η Αμερικανίδα επιστήμονας αποκαλεί αυτή τη διαδικασία learned helplessness, που θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε ως «επίκτητη ανικανότητα», σύμφωνα με την οποία, η στασιμότητα αφ’ εαυτής είναι φορέας μιας αρνητικής αξιολόγησης, που προσβάλλει την προσωπικότητα», μου είπε ο Δρ Παπαδόπουλος και συνέχισε: «Η ζημιά γίνεται ακόμα πιο σοβαρή, επειδή οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και οι συμμαθητές του μαθητή αποδίδουν την ευθύνη για τα σχολικά προβλήματα, στις διανοητικές ικανότητες του μαθητή και πιστεύουν πως η νοημοσύνη είναι έμφυτη. Με λίγα λόγια, το παιδί δεν μαθαίνει να ερμηνεύει τις δυσκολίες του ως εμπόδια που πρέπει να υπερπηδηθούν, αλλά ως απόδειξη της ανικανότητάς του. Ο φαταλισμός και η παραίτηση είναι η κατάληξη αυτής της διαδικασίας».
Ο Δρ Μιχάλης Παπαδόπουλος.
Φώτο: Ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης στη διάρκεια της παρέμβασής του στο σεμινάριο της 19ης Ιουνίου 2019.
