Οι κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών, λόγω της αδυναμίας των φορολογικών συστημάτων να παράγουν ικανοποιητικά έσοδα αλλά και των αυξημένων δημοσίων δαπανών, αναζητούν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης. Η ιδιωτικοποίηση δημοσίων οργανισμών συνιστά μια ικανοποιητική λύση.
Με τον όρο ιδιωτικοποίηση εννοούμε την ανάθεση της ιδιοκτησίας και του management ενός δημοσίου οργανισμού σε έναν ιδιωτικό φορέα. Στην χώρα μας, οι ιδιωτικοποιήσεις βρίσκονται στην σύγχρονη επικαιρότητα, λόγω της αναγκαιότητας του κράτους να αντλήσει άμεσα πόρους προκειμένου να ανταποκριθεί στις χρηματικές υποχρεώσεις που απορρέουν από το διογκωμένο δημόσιο χρέος. Η προσπάθεια όμως των αποκρατικοποιήσεων δημοσίων οργανισμών από τη κυβέρνηση προσκρούει σε πολλά εμπόδια, με κυριότερα την αντίδραση των συνδικαλιστικών φορέων.
Επιπρόσθετα, υποστηρίζεται ότι λόγω των χαμηλών αποτιμήσεων των υποψήφιων εταιρειών, τα χρηματικά οφέλη που θα εισπράξει η κυβέρνηση θα είναι πολύ μικρά σε σχέση με το κόστος που σχετίζεται τόσο με τις κοινωνικές αντιδράσεις, όσο και με την απώλεια του κρατικού management και ειδικά σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε νευραλγικούς κλάδους όπως η ενέργεια.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν, ότι οι ιδιωτικοποιήσεις μπορούν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της δομής που έχει η οικονομία μιας χώρας. Η ιδέα αυτή πηγάζει από την αντίληψη ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις διοικούνται με πιο αποτελεσματικό τρόπο από τις δημόσιες. Όταν οι αγορές ικανοποιούν όλες τις προϋποθέσεις που χαρακτηρίζουν τον τέλειο ανταγωνισμό, τότε όλες οι μη αποτελεσματικές ιδιωτικές επιχειρήσεις θα εξαλειφθούν.
Η οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι η διαφορετική αποδοτικότητα ιδιωτικών και δημοσίων επιχειρήσεων οφείλεται στον διαχωρισμό ιδιοκτησίας και ελέγχου, το αποκαλούμενο πρόβλημα αντιπροσώπευσης. Ο στόχος του ιδιοκτήτη μιας ιδιωτικής επιχείρησης είναι γενικά η μεγιστοποίηση του κέρδους, ενώ οι σκοποί του διευθυντή μιας δημόσιας επιχείρησης περιλαμβάνουν και την επίτευξη προσωπικών στόχων (υψηλότερο εισόδημα, κοινωνική θέση κ.λ.π).
Συγκριτικά με τις ιδιωτικές, η διάχυση της ιδιοκτησίας των δημόσιων επιχειρήσεων μειώνει το κίνητρο των ιδιοκτητών να ασκήσουν τον απαραίτητο έλεγχο στις διοικήσεις των επιχειρήσεών τους.
Γενικά πάντως, το κοινό συμπέρασμα θεωρητικών και εμπειρικών μελετών της αποτελεσματικότερης παραγωγής είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι ανώτερος του Δημοσίου, όταν υπάρχει ανεπτυγμένος ανταγωνισμός και αγορά κεφαλαίων.
Ένα από τα πιο δημοφιλή κίνητρα για τις ιδιωτικοποιήσεις είναι ο περιορισμός του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού.
Επίσης αρκετοί κυβερνητικοί παράγοντες και διοικήσεις εταιρειών έχουν θεωρήσει ότι οι ιδιωτικοποιήσεις μπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών αυξάνοντας την αξία των μετοχών, μειώνοντας τη μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών, προωθώντας τη ρευστότητα και βελτιώνοντας την κατανομή του κινδύνου μέσα στην οικονομία.
Πλεονεκτήματα :
1. Βελτιωμένη απόδοση και ποιοτική βελτίωση των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Οι ιδιωτικές εταιρείες έχουν σαν κίνητρο το κέρδος για να μειώσουν το κόστος, να είναι πιο αποτελεσματικές, και να βελτιώσουν την ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών τους.
2. Μείωση ανάμειξης κυβερνήσεων και των πολιτικών παρεμβάσεων στις επιχειρηματικές αποφάσεις. Οι χώρες παρακινούνται από πολιτικές πιέσεις και όχι από υγιή και επιχειρηματική λογική. Σε μια κρατική επιχείρηση η εκάστοτε κυβέρνηση, μπορεί να είναι απρόθυμη να απομακρύνει τον πλεονάζοντα αριθμό των εργαζομένων λόγω της αρνητικής δημοσιότητας που επιφέρει η απώλεια θέσεων εργασίας. Συνεπώς η λήψη των οικονομικών αποφάσεων στις ιδιωτικές επιχειρήσεις, πραγματοποιείται με βάση πιο ορθολογικά και οικονομικά κριτήρια.
3. Μακροοικονομικός προγραμματισμός. Οι κυβερνήσεις σκέπτονται και προγραμματίζουν με βάση τις επόμενες εκλογές. Ως εκ τούτου μπορεί να είναι απρόθυμη να επενδύσει σε βελτίωση των υποδομών που θα ωφελούσε μια κρατική επιχείρηση σε μακροπρόθεσμη βάση.
4. Ενίσχυση της οικονομικής αποτελεσματικότητας των επενδύσεων και της κεφαλαιαγοράς. Η ιδιωτική επιχείρηση έχει πιέσεις από τους μετόχους να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά, διότι αν ήταν ανεπαρκής, θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο εξαγοράς, ενώ μια κρατική επιχείρηση δεν υφίσταται αυτή την πίεση και είναι πιθανό να λειτουργεί αναποτελεσματικά, ιδίως αν είναι μονοπωλιακή.
5. Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας, αύξηση ιδιωτικών επενδύσεων, τόνωση της εξωστρέφειας. Συχνά η ιδιωτικοποίηση των κρατικών μονοπωλίων που πραγματοποιείται αυξάνει τον ανταγωνισμό και αποτελεί κίνητρο για περισσότερες επιχειρήσεις να εισέλθουν στη συγκεκριμένη αγορά και να βελτιωθεί η αποδοτικότητα (π.χ τηλεπικοινωνίες)
6. Δημοσιονομική εξυγίανση και άντληση δημοσίων εσόδων. Η πώληση κρατικών επιχειρήσεων επιφέρει αύξηση των εσόδων, μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και χρέους.
7. Εξυγίανση προβληματικών επιχειρήσεων.
8. Περιορισμός δημόσιου τομέα και ενίσχυση της ιδέας της επιχειρηματικότητας.
9. Αύξηση εσωτερικής αποτελεσματικότητας επιχειρήσεων, με θέσπιση μετρήσιμων στόχων .
10. Αυξημένα κίνητρα των επιχειρήσεων και εργαζομένων για την επίτευξη των στόχων.
11. Άνοιγμα αγορών με δημιουργία νέων επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας, ενίσχυση υποδομών και υιοθέτηση τεχνολογικών καινοτομιών.
12. Προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, βελτίωση ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και αυξανόμενη εμπιστοσύνη αγορών στην Κυπριακή οικονομία.
13. Διαφανής λειτουργία επιχειρήσεων, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό τους περιβάλλον (αξιοκρατικά κριτήρια προσλήψεων και επαγγελματικής εξέλιξης, στελέχωση με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, λειτουργία εσωτερικού ελέγχου και αξιόπιστοι ισολογισμοί).
Μειονεκτήματα:
1. Οι επικριτές της ιδιωτικοποίησης τη θεωρούν ως μια απλουστευμένη μορφή περιστολής του ρόλου του κράτους και οπισθοδρόμησης σε μια κατάσταση όπου ο οικονομικά ισχυρότερος επικρατεί του ασθενέστερου. Με την ιδιωτικοποίηση όμως, όταν αυτή εκφράζεται σωστά, το κράτος μπορεί να παραμείνει εξίσου ευαισθητοποιημένο στα προβλήματα των αδυνάτων όπως και στην περίπτωση του κράτους πρόνοιας.
2. Πιθανή αναντιστοιχία μεταξύ των στόχων της ιδιωτικής επιχείρησης και της κοινωνικής ευημερίας. Υπάρχουν επιχειρήσεις, οι οποίες εκτελούν μια σημαντική δημόσια υπηρεσία, που σε αυτές το κίνητρο του κέρδους δεν πρέπει να είναι ο πρωταρχικός στόχος. Για παράδειγμα στην περίπτωση της υγειονομικής περίθαλψης υπάρχει ο φόβος ότι η ιδιωτικοποίηση της θα σήμαινε μεγαλύτερη προτεραιότητα στο κέρδος και όχι στη φροντίδα των ασθενών.
3. Πιθανή παύση εργασιών επιχειρήσεων, λόγω ανεπαρκών πόρων, ζημιών και οικονομικής κατάστασης, οι οποίες προσέφεραν κοινωνικό αγαθό.
4. Πιθανή αύξηση ανεργίας (με ότι αυτό συνεπάγεται).
5. Αρνητικές επιπτώσεις από πιθανή αύξηση τιμών του αγαθού (ειδική αναφορά στον πληθωρισμό, εάν το αγαθό αποτελεί σημαντικό και απαραίτητο μέρος του οικογενειακού προϋπολογισμού).
6. Μείωση της δυνατότητας παρέμβασης των κυβερνήσεων σε περιπτώσεις οικονομικών διαταραχών.
7. Πιθανή αδυναμία εφαρμογής μέτρων διασφάλισης του ανταγωνισμού (π.χ., ύπαρξη καρτέλ, ολιγοπωλίων, δεσπόζουσας θέσης, κ.ο.κ.).
8. Λαμβάνεται υπόψη το ιδιωτικό και όχι το κοινωνικό κόστος. Κάτι τέτοιο αναμένεται να δημιουργήσει στρεβλώσεις στην περίπτωση εξωτερικών οικονομιών κλίμακας. Π.χ στην περίπτωση ενός ιδιωτικού εργοστασίου που επιβαρύνει το περιβάλλον η ποσότητα που θα παραχθεί θα είναι μεγαλύτερη από την κοινωνικά άριστη.
9. Πιθανή κατάρρευση ορισμένων επιχειρήσεων υπό το βάρος του ανταγωνισμού
10. Ενδεχόμενος αποκλεισμός ορισμένων πολιτών από την κατανάλωση των αντίστοιχων προϊόντων και υπηρεσιών.
