Ρετρό Ιστορίες: Εκκλησία με ιστορία μισής χιλιετίας

26/05/2014

Κάνε τα ψώνια σου άνετα, γρήγορα, εύκολα στο Odelo! Κέρδισε 20€ στις πρώτες σου αγορές!

Της Έλενας Γιάγκου

Στο κεντρικότερο σημείο του νησιού και συγκεκριμένα στα βουνά της οροσειράς του Τροόδους, βρίσκονται μερικά από τα σπουδαιότερα μνημεία της Κύπρου όσον αφορά την ιστορία της αρχαίας ζωγραφικής. Πρόκειται για τοιχογραφημένες εκκλησίες που διασώζουν ως τις μέρες μας έξοχα δείγματα της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής, από τον 11ο μέχρι και το 19ο αιώνα. Δέκα από τις εκκλησίες αυτές έχουν ενταχθεί μέχρι στιγμής στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ένας από αυτούς με ηλικία μισής χιλιετίας, είναι και ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όπου βρίσκεται στο χωρίο Πεδουλάς και παρουσιάζει ιδιαίτερο θρησκευτικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον.

Προσφορά του ομοιώματος της εκκλησία από τους δωρητές στον Αρχάγγελο Μιχαήλ

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι κτισμένη μέσα στην κοιλάδα της Μαραθάσας στο χωριό Πεδουλάς, θεωρείτε το πιο σημαντικό αξιοθέατο της κοινότητας και βρίσκεται απέναντι από το Βυζαντινό Μουσείο. Η ύπαρξη του ναού πιστοποιείτε πριν από 542 χρόνια, το 1472, οπότε ο ιερέας Βασίλειος Χάμαδος παρήγγειλε στο βιβλιογραφικό εργαστήριο της Μονής Κύκκου ένα ψαλτήριο για τις λειτουργικές ανάγκες. Η εκκλησία που χτίστηκε πριν το 1474 είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη με νάρθηκα σε σχήμα Γ που καλύπτει τη δυτική και τη νότια πλευρά. Παλαιότερα, κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών ο νάρθηκας ήταν ο γυναικωνίτης λόγω του μικρού μεγέθους της εκκλησίας.

Η εν λόγω εκκλησία συγκαταλέγεται ανάμεσα στις λίγες κυπριακές που διέσωσαν το όνομα του ζωγράφου που τις ιστόρησε. Πρόκειται για τον ντόπιο Μηνά, ο οποίος καταγόταν από την περιοχή της Μαραθάσας. Πρόκειται για έναν τυπικό λαϊκό ζωγράφο της εποχής, προσκολλημένο στις Βυζαντινές παραδόσεις. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η Βυζαντινή τέχνη χαρακτηρίζεται από συμβολικότητα, δηλαδή οι ζωγράφοι χρησιμοποιούσαν σύμβολα για να μεταδώσουν κάποια χριστιανικά μηνύματα. Τέτοια σύμβολα είναι ο Σταυρός, το περιστέρι, η κλειδαριά και το ψάρι που στα αρχαία ελληνικά λέγεται ΙΧΘΥΣ (δηλαδή Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρας). Η τεχνοτροπία στις τοιχογραφίες του ζωγράφου έχει επιδράσεις από τη λεγόμενη Μακεδονική σχολή της παλαιολόγειας περιόδου, δηλαδή την τελευταία φάση της Βυζαντινής ζωγραφικής, όπως φαίνεται για παράδειγμα από τον τρόπο που αποδίδει τα ενδύματα και τα μάλλον ογκώδη σώματα. Επίσης δέχεται σαφώς επίδραση από τη Δυτική ζωγραφική με τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής και φαίνεται ότι είχε ως πρότυπο τις τοιχογραφίες του Αγίου Ηρακλειδίου, στο γειτονικό χωριό Καλοπαναγιώτης. Οι τοιχογραφίες περιλαμβάνουν σκηνές του θεομητορικού και χριστολογικού κύκλου, των Παθών, σκηνές από την Πάλαια Διαθήκη και αγίους. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι και η υπερμεγέθης τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ξιφοφόρου στο βόρειο τοίχο.

Η τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ διασώζεται σε εξαιρετική κατάσταση

Αξιοπρόσεχτο έργο αποτελεί το ξύλινο γραπτό τέμπλο της εκκλησίας, το οποίο είναι από τα καλύτερα δείγματα του είδους του, το οποίο φέρει γραπτή διακόσμηση που χρονολογείται στον 15ο αιώνα στην Κύπρο και στο επιστύλιο του είναι ζωγραφισμένο το οικόσημο του μεσαιωνικού Βασιλείου του νησιού, όπου δίπλα από αυτό το έμβλημα των Παλαιολόγων που δεν είναι άλλο από τον δικέφαλο αετό. Η κτητορική επιγραφή πάνω από την βόρεια είσοδο, αναφέρει, ότι κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε με δαπάνη του ιερέα Βασίλειου Χάμαδου και εικονίζει τον ιερέα μαζί με τη σύζυγό του και τις δύο κόρες του, να προσφέρουν το ομοίωμα της εκκλησίας στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Τοιχογραφία με καταστρεμμένα μάτια από αλλόθρησκους

Γεγονός πάντως είναι ότι το εσωτερικό της εκκλησίας είναι εξαιρετικά πλούσιο, αφού την εποχή εκείνη, οι αγιογράφοι έδιναν πολλή σημασία στην εικονογράφηση χριστιανικών σκηνών για να μπορούν οι αγράμματοι πιστοί να «διαβάζουν» τις εικόνες και να μαθαίνουν μέσα από αυτές την ιστορία του Χριστού. Παρατηρώντας τις τοιχογραφίες στο σύνολο τους είναι εμφανή η συνεχόμενη χρήση του κόκκινου χρώματος και των αποχρώσεων του και η ανάλυση των προσώπων και των τοπίων σε γεωμετρικές γραμμές. Τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν στις τοιχογραφίες είναι το κόκκινο από το βατόμουρο, πράσινο από το οξείδιο του χαλκού, το πρασινόμαυρο από το κάρβουνο και το κίτρινο από τις μαργαρίτες. Ένα από τα σημαντικά στοιχεία είναι ότι τα μάτια μερικών Αγίων στις τοιχογραφίες είναι καταστρεμμένα, αφού συμφώνα με την ιστορία όταν οι αλλόθρησκοι λεηλατούσαν τις εκκλησίες του τόπου μας, από φόβο μη δουν οι Άγιοι αυτά που έκαναν, κατέστρεφαν τα μάτια τους. Από το 1985 ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλα περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες, ντόπιους και ξένους. Το εκκλησάκι λειτούργει κάθε χρόνο στις 8 Νοεμβρίου, ημέρα που γιορτάζουμε τη Σύναξη των Αρχαγγέλων.

Η Κύπρος, τρίτο σε μέγεθος νησί στη Μεσόγειο, στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής, είναι μια μικρή χώρα με μακρόχρονη ιστορία και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η UNESCO έχει περιλάβει τις αρχαιότητες της Πάφου, τη Χοιροκοιτία και δέκα βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους στον επίσημο κατάλογό της για την Παγκόσμια Κληρονομιά Πολιτιστικών και Φυσικών Θησαυρών.