Mε αφορμή την 26 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα κατά της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, οι αρμόδιοι φορείς του τόπου μας, παρουσίασαν για άλλη μια χρονιά στατιστικά στοιχεία που αναδεικνύουν μια απίστευτη αύξηση της χρήσης των περισσότερων γνωστών ουσιών με αναμενόμενη την συνέχισή της αν δεν ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα. Μέτρα πρόληψης ασφαλώς και όχι καταστολής απλώς.
Η αύξηση αυτή της χρήσης των εξαρτησιογόνων ουσιών, και ειδικά ανάμεσα στις νεαρές ηλικίες, προβληματίζει έντονα αλλά και βρίσκει για άλλη μια φορά τον λαό μας απροετοίμαστο και χωρίς να γνωρίζει βασικά πράγματα για τις ουσίες που μάθαμε όλοι να λέμε «Ναρκωτικά». H σωστή ενημέρωσή μας όμως είναι το πρώτο απαιτούμενο για να μπορέσουμε να γίνουμε η μόνη σανίδα σωτηρίας για ένα συνάνθρωπο μας θύμα αυτού του αργού και βασανιστικού θανάτου, αφού οι ειδικοί λένε ότι το οικογενειακό και το φιλικό περιβάλλον κάποιου είναι τα πλέον αποτελεσματικά όπλα στον αγώνα για αντιμετώπιση αυτό του σύνθετου φαινομένου που μαστίζει την Κύπρο ολοένα και περισσότερο.
Γι᾽αυτό σήμερα μετά από έρευνα στις πηγές και στο υπεύθυνα δοσμένο ενημερωτικό υλικό των φορέων που ασχολούνται με τον τομέα πρόληψης και αποθεραπείας από τις εξαρτησιογόνες ουσίες, επιδιώκουμε να σας καταστήσουμε τουλάχιστον σχετικά οικείους με όρους που σας είναι άγνωστοι αλλά που καραδοκούν σε κάθε γωνιά της ζωής των παιδιών μας.
Ο γνωστός-άγνωστος όρος εξάρτηση
Ο όρος εξάρτηση συνίσταται σε μια ομάδα φυσιολογικών και νοητικών εκδηλώσεων ή εκδηλώσεων της συμπεριφοράς, όπου η χρήση κάποιας ουσίας αποκτά για ένα άνθρωπο ύψιστη προτεραιότητα σε σχέση με άλλες συμπεριφορές, οι οποίες κάποτε είχαν μεγαλύτερη αξία γι᾽αυτόν. Η εξάρτηση μπορεί να συνδέεται με διάφορες ουσίες, όπως η ηρωίνη, το αλκοόλ, η κοκαΐνη, κ.α. και να χαρακτηρίζεται από περιόδους υποτροπών και υφέσεων.
Βασικό χαρακτηριστικό της εξάρτησης είναι η επιθυμία (συχνά έντονη και μερικές φορές ακατανίκητη) για χρήση της ουσίας.
Γενικά, η διάγνωση της εξάρτησης γίνεται όταν υπάρχουν 3 ή περισσότερα από τα πιο κάτω συμπτώματα κατά τη διάρκεια ενός έτους μελέτης της συμπεριφοράς κάποιου ανθρώπου:
• Έντονη επιθυμία ή επιτακτική ανάγκη χρήσης της ουσίας.
• Δυσκολίες στον έλεγχο χρήσης της ουσίας σε σχέση με την έναρξη της, τη διακοπή της ή το βαθμό χρήσης.
• Στερητικό σύνδρομο όταν διακοπεί ή μειωθεί η χρήση της ουσίας.
• Ανοχή στην ουσία, δηλ. η ανάγκη χρήσης αυξημένης δόσης για να επιτευχθεί η επίδραση της, η οποία αρχικά απαιτούσε μικρότερες δόσεις.
• Προοδευτική παραμέληση εναλλακτικών πηγών ευχαρίστησης ή ενδιαφερόντων εξαιτίας της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, προοδευτικά αυξανόμενος χρόνος απαραίτητος για την απόκτηση ή για τη χρήση της ουσίας ή για ανάνηψη από τις επιδράσεις της.
• Επιμονή στη χρήση της ουσίας, παρά τις σοβαρές σωματικές ή ψυχολογικές αρνητικές συνέπειες.
Η Κύπρος και η Ευρώπη γενικότερα, βρίσκονται τα τελευταία χρόνια αντιμέτωπες με, νέες συνθετικές ουσίες που αποτελούν αυτή τη στιγμή μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον τομέα της πρόληψης και θεραπείας.
Ειδικά, αυτή την εποχή της κρίσης, όπου το πρόβλημα των εξαρτησιογόνων ουσιών διογκώνεται, και μια παράλληλη από τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι η άμεση εφαρμογή μέτρων πρόληψης της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών ανάμεσα στους συμπολίτες μας που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ουσιών. Η Κύπρος, όπως μας υπενθυμίζει, βρίσκεται μεταξύ των χωρών υψηλού κινδύνου ως προς μια επιδημική έξαρση των λοιμωδών νοσημάτων «ανάμεσα σε αυτό τον πληθυσμό των συνανθρώπων μας».
Παρόμοιο ζήτημα αντιμετώπιζαν σχετικά πρόσφατα, χώρες από τις οποίες θα πρέπει να αντλήσουμε εμπειρίες όπως η Ελλάδα και η Ρουμανία. Σε αυτές υπήρχε πρόσφατα ραγδαία αύξηση στα ποσοστά μόλυνσης του ιού HIV.
Στην Κύπρο εφαρμόζετε ήδη η στρατηγική 2013-2020, και η οποία αναγνωρίζει έμπρακτα την εξάρτηση ως διαταραχή, ως νόσο με πολύπλοκες συνοσηρότητες και πολυσχιδείς αιτίες και «αγκαλιάζει» στην πολιτική αντιμετώπισή της, όχι μόνο την εξάρτηση από παράνομες ουσίες, αλλά και την επιβλαβή χρήση αλκοόλ. Η νέα αυτή στρατηγική επιτάσσει μια ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία της εξάρτησης, η οποία περιλαμβάνει όλες τις εξαρτησιογόνες ουσίες, νόμιμες και παράνομες, και εδράζεται όχι στη νομική κατηγοριοποίηση των ουσιών, αλλά στην αντιμετώπιση της εξάρτησης ως προτεραιότητας πολιτικής υγείας –και μάλιστα δημόσιας. Με αυτό τον στρατηγικό σχεδιασμό 2013–2020, επιχειρείται μια νέα οπτική στα κυπριακά πράγματα, αφού για πρώτη φορά εντάσσεται σε αυτήν, η επιβλαβής χρήση του αλκοόλ μια τάση που όπως όλα δείχνουν θα γίνει κυρίαρχη στο χώρο της Ευρώπης.
Την ανάγκη αυτών των προσεγγίσεων, υπογραμμίζουν άλλωστε και τα ψηλά ποσοστά που βλέπουμε να επικρατούν στη χρήση νόμιμων ουσιών σε ό,τι αφορά τα παιδιά, τους νέους και τους ενήλικες και αναδεικνύουν τη σημασία χάραξης σφαιρικών και περιεκτικών πολιτικών. Επιπρόσθετα, αρκετές επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας αυξάνεται όταν αυτή εμπερικλείει όλες τις εξαρτησιογόνες ουσίες, νόμιμες και παράνομες, και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Οι δράσεις λοιπόν που υλοποιούνται στην παρούσα στρατηγική, ναι, ακολουθούν αυτή την προσέγγιση αντιμετώπισης της εξάρτησης από παράνομες ουσίες και την επιβλαβή χρήση αλκοόλ και απομακρύνονται από τη μέχρι σήμερα ουσιοκεντρική προσέγγιση, προσεγγίζοντάς το ως θέμα δημόσιας υγείας.
Υπάρχει ακόμα στιγματισμός και προκατάληψη γύρω από την χρήση ουσιών ή έχουμε κάνει βήματα προόδου ως κοινωνία σε αυτό το επίπεδο τουλάχιστον;
Οι ειδικοί λένε ότι το κοινωνικό στίγμα είναι μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της κοινωνικής αποδοχής και της ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Το στίγμα επηρεάζει όχι μόνο τους ανθρώπους που ζουν με εξάρτηση, αλλά και τις οικογένειες και τους οικείους τους. Είναι πολλές φορές, μάλιστα, ο κύριος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι αυτοί δεν ζητούν βοήθεια και θεραπεία.
Το στίγμα, όμως, είναι και χειροπιαστό, χτίζεται από τις συμπεριφορές όλων μας, απέναντι σε ανθρώπους που είτε χρειάζονται, είτε προσπαθούν να βρουν τη δύναμη να διαχειριστούν την εξάρτησή τους. Το στίγμα γεννιέται από στάσεις και συμπεριφορές και μόνο έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί. Με άλλες στάσεις και συμπεριφορές, που υπερβαίνουν τις προκαταλήψεις και εδράζονται σε εμπεριστατωμένη γνώση. Αν και σίγουρα υπάρχει ο στιγματισμός των ατόμων αυτών, βλέπουμε πως διαφαίνεται μια στροφή στον τρόπο προσέγγισης του θέματος της εξάρτησης γενικά και των εξαρτημένων ατόμων, από «εγκληματίες» σε άτομα που χρήζουν βοήθειας. Αυτό είναι κάτι που αποτυπώνεται και στις έρευνες γενικού πληθυσμού.
Στόχος είναι ώστε να συμβάλουμε όλοι καθοριστικά στην καταπολέμηση του στίγματος που γεννιέται από την άγνοια και στην «αντικατάσταση» από την εμπεριστατωμένη γνώση και τη στήριξη των ατόμων με εξάρτηση.
Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης, μείωσε σημαντικά το κοινωνικό κράτος αλλά δεν πίστευε κανείς πως ήταν αδύνατο να συρρικνώσει και αυτά ακόμα τα προγράμματα κατά των Ναρκωτικών. Μετά την οικονομική ύφεση έχουν επιβληθεί μέτρα λιτότητας σε όλους τους σχετικούς φορείς.
Η διαιώνιση του φαινόμενου σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση νέων πηγών προσφοράς και νέων μεθόδων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, αλλά και με την εξέλιξη της ζήτησης που υποστηρίζεται από νέες πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες που ευνοούν την χρήση ναρκωτικών ουσιών.
