Του ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Άκουσα χθες για άλλη μια φορά το υπέροχο, σπαραχτικό τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου, σε πρώτη εκτέλεση του Διονύση Σαββόπουλου, αφιερωμένο στον Μεξικανό επαναστάτη Fortino Samano, έτσι όπως στέκεται στο εκτελεστικό απόσπασμα με το τσιγάρο στο στόμα, χαμογελαστός, χαλαρός, συμφιλιωμένος με τη ζωή και τον θάνατο. Πριν από εκατό χρόνια ακριβώς.
O Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει και σκέφτεται:
«Είμαι ό,τι δεν έζησα, είμαι η βροχή που θα ‘ρθει
να δροσίσει άγνωστων γυναικών το κορμί.
Βράδυ στα κρεβάτια τους πώς στενάζουν ξαναμμένες
ποιος Σαμάνος έφερε τούτη τη βροχή…»
Ο στρατιώτης με τ’ όπλο σημαδεύει και σκέφτεται:
«Με μια κίνηση απλή θα του κλέψω ό,τι έχει ζήσει
είμαι ένας μικρός θεός είμαι ένα στοιχειό.
Πάνω από το αίμα του αύριο εδώ την ίδια ώρα
Ερπετά θα σέρνονται όπως κάνω κι εγώ…»
Το τελευταίο τσιγάρο κι εκείνο σκέφτεται:
«Θα γίνω γέλιο να κρυφτώ σε παιδιά που ξεφαντώνουν
ο καιρός θα χάνεται ώσπου κάποιο απ’ αυτά
θα φωνάξει ”Λιμπερτά!” κι όπως θα κοιτάει τις κάννες
θα βρεθώ στα χείλη του σαν τσιγάρο ξανά…»
Μου είχε στείλει ένας φίλος αυτήν τη φωτογραφία στο Ίντερνετ και με πήρε αλλού. Με απογείωσε. Παλιά φωτογραφία που τραβήχτηκε το 1917 από τον Μεξικανό φωτογράφο Agustin Victor-Casasola, στη διάρκεια της Μεξικανικής Επανάστασης των αγροτών, που ξέσπασε το 1910 με πρωτεργάτες τον θρυλικό Emiliano Zapata, τον Pancho Villa και τον Francisco Madero, που είχαν το σύνθημα «Γη και Ελευθερία» (Tierra Υ Libertad). Σε μικρό συνοδευτικό κείμενο γράφει ότι ο εικονιζόμενος τύπος είναι ο Fortino Samano, υπολοχαγός του Zapata, αγνώστων λοιπών στοιχείων κι αυτήν τη στιγμή στέκεται μπροστά στον τοίχο της εκτέλεσής του, δευτερόλεπτα πριν οι στρατιώτες του Ομοσπονδιακού στρατού ανοίξουν πυρ εναντίον του. Είναι η τελευταία του στιγμή και καπνίζει το τελευταίο του τσιγάρο – ένα πούρο μάλλον, που το δαγκώνει κοιτάζοντας ήρεμος, θα έλεγε κανείς με χαρά, τις κάννες των όπλων που θα τον σκότωναν. Με τα χέρια στις τσέπες του παντελονιού, με το σώμα σε μιαν ανέμελη κίνηση. Μια κίνηση θα έλεγε κανείς ερωτική, λες και φλέρταρε με μιαν αόρατη κοπέλα απέναντι. Το φλερτ του όμως ήταν με τον θάνατο. Τον δικό του θάνατο. Ο θάνατος είναι ο ίδιος για όλους, αλλά για τον καθένα είναι μοναδικός.
Έψαξα να βρω στοιχεία για τον Μεξικανό επαναστάτη Fortino Samano, αλλά δεν βρήκα σχεδόν τίποτα. Σκέφτηκα πως, έτσι κι αλλιώς, δεν έχουν σημασία οι λεπτομέρειες. Πώς το είπε ο Βραζιλιάνος φωτορεπόρτερ Sebastião Salgado; «Μια φωτογραφία είναι μεγάλη όταν δεν χρειάζεσαι άλλες πληροφορίες. Η φωτογραφία λέει μια ιστορία που όλοι τη νιώθουν και την καταλαβαίνουν».
Διάβασα ξανά και ξαναθυμήθηκα πολλές πτυχές της Επανάστασης στο Μεξικό των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. Για να καταλάβω καλύτερα τον Fortino Samano. Τη μαγκιά του. Το αμετακίνητο θάρρος του. Την ατσάλινη αίσθηση του χιούμορ του. Για να καταλάβω την έμπνευσή του.
Αλλά… το έγραψα κι άλλοτε. Νομίζω, τελικά, ότι δεν έχει σημασία για ποια πεποίθηση έδωσε τη ζωή του. Για ποια πατρίδα. Για ποιο σύστημα. Ήταν Μεξικανός και πολεμούσε μια Δικτατορία. Θα μπορούσε να ήταν Μπολσεβίκος και πολεμούσε τον Τσαρισμό. Ή λευκός Ρώσος και πολεμούσε τους Κόκκινους. Ή Έλληνας που πολεμούσε τους Τούρκους. Ή Τούρκος που πολεμούσε τους Έλληνες.
Μάλλον δεν είναι η ιδέα που του έδωσε την αίγλη του – αυτός έδωσε την αίγλη του στην ιδέα.
