{loadposition ba_textlink}
Της Αλεξίας Καφετζή
Mε αφορμή την 26 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα κατά της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, οι αρμόδιοι φορείς του τόπου μας, παρουσίασαν για άλλη μια χρονιά στατιστικά στοιχεία που αναδεικνύουν μια απίστευτη αύξηση της χρήσης των περισσότερων γνωστών ουσιών με αναμενόμενη την συνέχισή της αν δεν ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα. Μέτρα πρόληψης ασφαλώς και όχι καταστολής απλώς.
Η αύξηση αυτή της χρήσης των εξαρτησιογόνων ουσιών, και ειδικά ανάμεσα στις νεαρές ηλικίες, προβληματίζει έντονα αλλά και βρίσκει για άλλη μια φορά τον λαό μας απροετοίμαστο και χωρίς να γνωρίζει βασικά πράγματα για τις ουσίες που μάθαμε όλοι να λέμε «Ναρκωτικά». H σωστή ενημέρωσή μας όμως είναι το πρώτο απαιτούμενο για να μπορέσουμε να γίνουμε η μόνη σανίδα σωτηρίας για ένα συνάνθρωπο μας θύμα αυτού του αργού και βασανιστικού θανάτου, αφού οι ειδικοί λένε ότι το οικογενειακό και το φιλικό περιβάλλον κάποιου είναι τα πλέον αποτελεσματικά όπλα στον αγώνα για αντιμετώπιση αυτό του σύνθετου φαινομένου που μαστίζει την Κύπρο ολοένα και περισσότερο.
Γι᾽αυτό σήμερα μετά από έρευνα στις πηγές και στο υπεύθυνα δοσμένο ενημερωτικό υλικό των φορέων που ασχολούνται με τον τομέα πρόληψης και αποθεραπείας από τις εξαρτησιογόνες ουσίες, επιδιώκουμε να σας καταστήσουμε τουλάχιστον σχετικά οικείους με όρους που σας είναι άγνωστοι αλλά που καραδοκούν σε κάθε γωνιά της ζωής των παιδιών μας.
Ο γνωστός-άγνωστος όρος εξάρτηση
Ο όρος εξάρτηση συνίσταται σε μια ομάδα φυσιολογικών και νοητικών εκδηλώσεων ή εκδηλώσεων της συμπεριφοράς, όπου η χρήση κάποιας ουσίας αποκτά για ένα άνθρωπο ύψιστη προτεραιότητα σε σχέση με άλλες συμπεριφορές, οι οποίες κάποτε είχαν μεγαλύτερη αξία γι᾽αυτόν. Η εξάρτηση μπορεί να συνδέεται με διάφορες ουσίες, όπως η ηρωίνη, το αλκοόλ, η κοκαΐνη, κ.α. και να χαρακτηρίζεται από περιόδους υποτροπών και υφέσεων.
Βασικό χαρακτηριστικό της εξάρτησης είναι η επιθυμία (συχνά έντονη και μερικές φορές ακατανίκητη) για χρήση της ουσίας.
Γενικά, η διάγνωση της εξάρτησης γίνεται όταν υπάρχουν 3 ή περισσότερα από τα πιο κάτω συμπτώματα κατά τη διάρκεια ενός έτους μελέτης της συμπεριφοράς κάποιου ανθρώπου:
Έντονη επιθυμία ή επιτακτική ανάγκη χρήσης της ουσίας.
Δυσκολίες στον έλεγχο χρήσης της ουσίας σε σχέση με την έναρξη της, τη διακοπή της ή το βαθμό χρήσης.
Στερητικό σύνδρομο όταν διακοπεί ή μειωθεί η χρήση της ουσίας.
Ανοχή στην ουσία, δηλ. η ανάγκη χρήσης αυξημένης δόσης για να επιτευχθεί η επίδραση της, η οποία αρχικά απαιτούσε μικρότερες δόσεις.
Προοδευτική παραμέληση εναλλακτικών πηγών ευχαρίστησης ή ενδιαφερόντων εξαιτίας της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, προοδευτικά αυξανόμενος χρόνος απαραίτητος για την απόκτηση ή για τη χρήση της ουσίας ή για ανάνηψη από τις επιδράσεις της.
Επιμονή στη χρήση της ουσίας, παρά τις σοβαρές σωματικές ή ψυχολογικές αρνητικές συνέπειες.
Η Κύπρος και η Ευρώπη γενικότερα, βρίσκονται τα τελευταία χρόνια αντιμέτωπες με, νέες συνθετικές ουσίες που αποτελούν αυτή τη στιγμή μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον τομέα της πρόληψης και θεραπείας.
Ειδικά, αυτή την εποχή της κρίσης, όπου το πρόβλημα των εξαρτησιογόνων ουσιών διογκώνεται, και μια παράλληλη από τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι η άμεση εφαρμογή μέτρων πρόληψης της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών ανάμεσα στους συμπολίτες μας που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ουσιών. Η Κύπρος, όπως μας υπενθυμίζει, βρίσκεται μεταξύ των χωρών υψηλού κινδύνου ως προς μια επιδημική έξαρση των λοιμωδών νοσημάτων «ανάμεσα σε αυτό τον πληθυσμό των συνανθρώπων μας».
Παρόμοιο ζήτημα αντιμετώπιζαν σχετικά πρόσφατα, χώρες από τις οποίες θα πρέπει να αντλήσουμε εμπειρίες όπως η Ελλάδα και η Ρουμανία. Σε αυτές υπήρχε πρόσφατα ραγδαία αύξηση στα ποσοστά μόλυνσης του ιού HIV.
Μια άλλη μεγάλη πρόκληση των τελευταίων χρόνων, είναι η διαχείριση θεμάτων που έχουν να κάνουν με ανήλικους χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών. Στο πλαίσιο αυτό το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου προχώρησε στη σύσταση πολυθεματικής ομάδας, και προχώρησε σε σύσταση τεχνικής επιτροπής, η οποία ανέλαβε κατάθεση συγκεκριμένης πρότασης στο Υπουργικό Συμβούλιο μέχρι τον προσεχή Οκτώβριο. Η πρόταση αυτή αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση μηχανισμού σφαιρικής διαχείρισης θεμάτων που αφορούν στους νεαρούς ουσιοξαρτηµένους και θα εμπεριέχει καλές πρακτικές αλλά και συγκεκριμένο μηχανισμό διαχείρισης., το φαινόμενο της ουσιοεξάρτησης είναι πολυδιάστατο και δεν περιορίζεται στην ουσία και τη φαρμακολογική της δράση. Η χρήση και η εξάρτηση από ουσίες, αλλά και το φαινόμενο της ανάπτυξης εξαρτητικών συμπεριφορών, αφορούν πάνω απ’ όλα τη σχέση του ανθρώπου με την κοινωνία. Οι ουσίες ως τέτοιες, νόμιμες ή παράνομες, αλλά και η εξάρτηση του ατόμου από συγκεκριμένες συμπεριφορές, είναι ένα μέτρο φυγής από μια αφόρητα αδιέξοδη προσωπική και κοινωνική πραγματικότητα, όπου το άτομο ψάχνει να βρει αυτά που έχει ανάγκη: έναν κοινωνικό ρόλο, στοιχεία μιας κοινωνικής ταυτότητας, μια θέση κάπου, έστω και σε μια περιθωριακή ομάδα. Η εξάρτηση συντίθεται από διάφορες παραμέτρους, κοινωνικές, οικονομικές, ατομικές, περιβαλλοντικές, ενώ η αντιμετώπιση δεν μπορεί παρά να εμπερικλείει την κριτική για ένα κοινωνικό – οικονομικό – πολιτικό σύστημα αρχών και αξιών που σπρώχνει ανθρώπους στην αναζήτηση φυγής.
Αντιμετώπιση των νέων ψυχότροπων ουσιών
Η ποικιλία και η ποσότητα των νέων ψυχοδραστικών ουσιών, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Ετήσια Έκθεση για τα Ναρκωτικά του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Τοξικομανίας (EMCDDA), επισημαίνει ότι το 2014 εντοπίστηκαν για πρώτη φορά 101 νέες ψυχοδραστικές ουσίες και τονίζει τον σημαντικότατο ρόλο του διαδικτύου στην ανάπτυξη της αγοράς των νέων ψυχοδραστικών ουσιών.
Ωστόσο, οι γνώσεις μας σχετικά με την έκταση της χρήσης τους και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτήν δεν συμβαδίζουν με τις εξελίξεις, κάτι που προβληματίζει όλους τους αρμόδιους φορείς σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπου γίνονται προσπάθειες εξεύρεσης νέων, ταχύτερων και πιο αποτελεσματικών μηχανισμών παρακολούθησης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Προς αυτή την κατεύθυνση αυτή την περίοδο, το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, υλοποιεί έργο που χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. και αφορά στις νέες ψυχοτρόπες ουσίες, το οποίο πιστεύεται ότι θα προσθέσει τόσο σε σχέση με τη γνώση σε εθνικό επίπεδο, αλλά και ευρωπαϊκό.
Λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κρίση με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αλλά και το γεγονός ότι το φαινόμενο εξελίσσεται διαρκώς σε συνθήκες που φέρνουν ανατροπές στη ζωή των ανθρώπων από τη μια μέρα στην άλλη, το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, θα πρέπει να επιστρατεύσει όλες τις δυνάμεις του, που δεν είναι άλλες από τις εκατοντάδες των ατόμων και οργανώσεων που όλα αυτά τα χρόνια πορεύονται ενάντια στην εξάρτηση από τις ουσίες και την εξαθλίωση που αυτή επιφέρει. Κάτω από δύσκολες συνθήκες, όπου η ίδια η ύπαρξη προγραμμάτων και υπηρεσιών κινδυνεύει, το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο θα πρέπει να επιμένει να υπηρετεί με συνέπεια τον ρόλο που του ανατέθηκε, έναν ρόλο που προϋποθέτει υψηλού επιπέδου επιστημονική ανεξαρτησία, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο δύσκολος ρόλος του συντονισμού μεταξύ όλων των φορέων του κυβερνητικού και μη τομέα. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, όπου ως κοινωνία βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αναγκαστική αναθεώρηση αρχών και πολιτικών, θεωρούμε ότι δεν έχουμε το δικαίωμα, να σχεδιάζουμε συρρίκνωση των πόρων στη δημόσια υγεία όταν διεθνείς μελέτες αποτυπώνουν με σαφήνεια ότι για κάθε 1 ευρώ που διατίθεται για τη θεραπεία εξοικονομούνται από 4,6 μέχρι 6,5 ευρώ, ανάλογα με το είδος του προγράμματος.
Στην Κύπρο εφαρμόζετε ήδη η στρατηγική 2013-2020, και η οποία αναγνωρίζει έμπρακτα την εξάρτηση ως διαταραχή, ως νόσο με πολύπλοκες συνοσηρότητες και πολυσχιδείς αιτίες και «αγκαλιάζει» στην πολιτική αντιμετώπισή της, όχι μόνο την εξάρτηση από παράνομες ουσίες, αλλά και την επιβλαβή χρήση αλκοόλ. Η νέα αυτή στρατηγική επιτάσσει μια ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία της εξάρτησης, η οποία περιλαμβάνει όλες τις εξαρτησιογόνες ουσίες, νόμιμες και παράνομες, και εδράζεται όχι στη νομική κατηγοριοποίηση των ουσιών, αλλά στην αντιμετώπιση της εξάρτησης ως προτεραιότητας πολιτικής υγείας –και μάλιστα δημόσιας. Με αυτό τον στρατηγικό σχεδιασμό 2013–2020, επιχειρείται μια νέα οπτική στα κυπριακά πράγματα, αφού για πρώτη φορά εντάσσεται σε αυτήν, η επιβλαβής χρήση του αλκοόλ μια τάση που όπως όλα δείχνουν θα γίνει κυρίαρχη στο χώρο της Ευρώπης.
Την ανάγκη αυτών των προσεγγίσεων, υπογραμμίζουν άλλωστε και τα ψηλά ποσοστά που βλέπουμε να επικρατούν στη χρήση νόμιμων ουσιών σε ό,τι αφορά τα παιδιά, τους νέους και τους ενήλικες και αναδεικνύουν τη σημασία χάραξης σφαιρικών και περιεκτικών πολιτικών. Επιπρόσθετα, αρκετές επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας αυξάνεται όταν αυτή εμπερικλείει όλες τις εξαρτησιογόνες ουσίες, νόμιμες και παράνομες, και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Οι δράσεις λοιπόν που υλοποιούνται στην παρούσα στρατηγική, ναι, ακολουθούν αυτή την προσέγγιση αντιμετώπισης της εξάρτησης από παράνομες ουσίες και την επιβλαβή χρήση αλκοόλ και απομακρύνονται από τη μέχρι σήμερα ουσιοκεντρική προσέγγιση, προσεγγίζοντάς το ως θέμα δημόσιας υγείας.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
– Άμεσα έξοδα για την πρόληψη και την έρευνα (Δημόσιες δαπάνες + δαπάνες ΜΚΟ) €6.290.238
– Δημόσιες δαπάνες για την πρόληψη και την έρευνα €5.996.535
– Υπουργείο Υγείας – Υπηρεσίες Υγείας €19.480
– Υπουργείο Υγείας – Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας €56.383
– Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού €4.987.000
– Αστυνομία Κύπρου €68.345
– Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου: €43.000
Παγκύπρια έρευνα γενικού πληθυσμού για το κάπνισμα, το αλκοόλ και άλλες ψυχοδραστικές ουσίες, 2006
– Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου (ΑΣΚ) €363.050
– Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) €35.881
– Υπουργείο Άμυνας – Εθνική Φρουρά €60.655
– Οργανισμός Νεολαίας Κύπρου €362.741
– Δαπάνες των ΜΚΟ για την πρόληψη και την έρευνα €293.703
– Σύνδεσμος Καταπολέμησης Ναρκωτικών Λάρνακας (ΣΥΚΑΝΑ) €7.000
-Lions Quest €42.373
– ΚΕΝΘΕΑ €244.330
Υπάρχει ακόμα στιγματισμός και προκατάληψη γύρω από την χρήση ουσιών ή έχουμε κάνει βήματα προόδου ως κοινωνία σε αυτό το επίπεδο τουλάχιστον;
Οι ειδικοί λένε ότι το κοινωνικό στίγμα είναι μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της κοινωνικής αποδοχής και της ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Το στίγμα επηρεάζει όχι μόνο τους ανθρώπους που ζουν με εξάρτηση, αλλά και τις οικογένειες και τους οικείους τους. Είναι πολλές φορές, μάλιστα, ο κύριος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι αυτοί δεν ζητούν βοήθεια και θεραπεία.
Το στίγμα, όμως, είναι και χειροπιαστό, χτίζεται από τις συμπεριφορές όλων μας, απέναντι σε ανθρώπους που είτε χρειάζονται, είτε προσπαθούν να βρουν τη δύναμη να διαχειριστούν την εξάρτησή τους. Το στίγμα γεννιέται από στάσεις και συμπεριφορές και μόνο έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί. Με άλλες στάσεις και συμπεριφορές, που υπερβαίνουν τις προκαταλήψεις και εδράζονται σε εμπεριστατωμένη γνώση. Αν και σίγουρα υπάρχει ο στιγματισμός των ατόμων αυτών, βλέπουμε πως διαφαίνεται μια στροφή στον τρόπο προσέγγισης του θέματος της εξάρτησης γενικά και των εξαρτημένων ατόμων, από «εγκληματίες» σε άτομα που χρήζουν βοήθειας. Αυτό είναι κάτι που αποτυπώνεται και στις έρευνες γενικού πληθυσμού.
Η αλλαγή απόψεων και στάσεων, είναι μια συλλογική, βαθιά συνεργατική διαδικασία, η οποία διέρχεται από πολλά στάδια και απαιτεί συνέπεια και συνέχεια στο μήνυμα. Στη διαδικασία αυτή, τα ΜΜΕ διαδραματίζουν τον πλέον καθοριστικό ρόλο και για τον λόγο αυτό, το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο εκπόνησε τον Οδηγό καλής πρακτικής για τους Λειτουργούς των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας από τον οποίο αντλήθηκαν στοιχεία και γι ´αυτό το άρθρο αλλά και για μελλοντικά που θα το ακολουθήσουν.
Στόχος είναι ώστε να συμβάλουμε όλοι καθοριστικά στην καταπολέμηση του στίγματος που γεννιέται από την άγνοια και στην «αντικατάσταση» από την εμπεριστατωμένη γνώση και τη στήριξη των ατόμων με εξάρτηση.
Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης, μείωσε σημαντικά το κοινωνικό κράτος αλλά δεν πίστευε κανείς πως ήταν αδύνατο να συρρικνώσει και αυτά ακόμα τα προγράμματα κατά των Ναρκωτικών. Μετά την οικονομική ύφεση έχουν επιβληθεί μέτρα λιτότητας σε όλους τους σχετικούς φορείς.
Τα μέτρα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα περικοπές στους τομείς κρατικών δαπανών για το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, από τους οποίους χρηματοδοτούνται τα προγράμματα πρόληψης και θεραπείας, η ύπαρξη των οποίων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα κονδύλια του. Εκτός από τα προγράμματα θεραπείας και πρόληψης, έχει τεθεί παράλληλα, υπό αμφισβήτηση ακόμα και η ανάγκη ύπαρξης του ίδιου του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου. Όμως, πρέπει να θυμηθούμε ότι η ίδρυση και λειτουργία του ως νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, ήρθε από την Πολιτεία για να καλυφθούν συγκεκριμένα και σημαντικά κενά σε σχέση με την ουσιοεξάρτηση, αφού οι τότε μηχανισμοί κρίθηκαν ανεπαρκείς και αυτή η σημαντική αποστολή δεν έχει εκπληρώσει τον σκόπό της ύπαρξης της.
Η διεκπεραίωση του ρόλου που ανατέθηκε από την πολιτεία στο Αντιναρκωτικό Συμβούλιο, προϋποθέτει υψηλού επιπέδου ανεξαρτησία, ώστε να επιτευχθεί ο δύσκολος ρόλος του συντονισμού μεταξύ όλων των φορέων του κυβερνητικού και μη τομέα. Η ισορροπία και η συνοχή μεταξύ των ενεργειών και παρεμβάσεων που τίθενται σε εφαρμογή μέσα από την Εθνική Στρατηγική μπορούν να εξασφαλιστούν μόνο μέσω ενός θεσμικού αποτελεσματικού συντονισμού.
Στατιστικά στοιχεία στην Ελλάδα, την Κύπρο και παγκοσμίως
Είναι αναμφίβολο ότι η κατακόρυφη αύξηση της χρήσης ναρκωτικών τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναδείξει το πρόβλημα των ναρκωτικών σε ένα καίριο κοινωνικό πρόβλημα, αλλά και σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα Δημόσιας Υγείας παγκοσμίως. Η παραγωγή, διακίνηση και χρήση ναρκωτικών και εξαρτησιογόνων ουσιών είναι ένα φαινόμενο άμεσα συναρτώμενο με την εξέλιξη των οικονομικών, πολιτισμικών και κοινωνικών δομών της παγκόσμιας κοινωνίας. Το άνοιγμα των συνόρων, η εντατικοποίηση του παγκόσμιου μεταναστευτικού ρεύματος, η ραγδαία ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας και η διάδοση του καταναλωτικού τρόπου ζωής, παρουσιάζουν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις, αλλά και νέους κινδύνους στον αγώνα που καταβάλουν οι σύγχρονες κοινωνίες για την καταπολέμηση της εξάρτησης.
Η διαιώνιση του φαινόμενου σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση νέων πηγών προσφοράς και νέων μεθόδων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, αλλά και με την εξέλιξη της ζήτησης που υποστηρίζεται από νέες πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες που ευνοούν την χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Το συγκεκριμένο άρθρο θα συνεχιστεί στην επόμενη έκδοση της εφημερίδας «24», στις 25 Ιουλίου.
* Κατεβάστε δωρεάν την ηλεκτρονική έκδοση της “24” στο http://24newspaper.com.cy!
