Του Μάριου Δημητρίου
Σε αυτή τη συνέντευξη, με τον πολύπειρο, εκπαιδευτικό ψυχολόγο Δρα Μιχάλη Παπαδόπουλο, που έγινε την Κυριακή 22 Ιουλίου 2018, στο σπίτι του στη Λεμεσό, στάθηκα λίγο περισσότερο, στο πρώτο του παιδαγωγικό βιβλίο, με θέμα «Λειτουργικός αναλφαβητισμός: Σχολικός αποκλεισμός και σχολικός πόνος», που όπως μου είπε, «είναι μια ποσοτική και ποιοτική εικονογράφηση του λειτουργικού αναλφαβητισμού στο Γυμνάσιο, καθώς και μια παιδαγωγική παρέμβαση, για την καταπολέμησή του». Πρόσθεσε τα εξής: «Το 1976 διορίστηκα ως εκπαιδευτικός ψυχολόγος στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και έβλεπα ατομικά τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και με προβλήματα σχολικής αποτυχίας, διαπιστώνοντας ότι όλοι σχεδόν, προέρχονταν από τα φτωχά κοινωνικά στρώματα. Ήταν σαφές, ότι δεν ήταν ατομικό το πρόβλημα και σκέφτηκα ότι πρέπει ως Υπουργείο, να κάνουμε ένα συγκροτημένο πρόγραμμα, για να το αντιμετωπίσουμε. Ξεκινήσαμε πειραματικά το Πρόγραμμα Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο, με τον ιδιαίτερα προικισμένο δάσκαλο, Δημήτρη Χαραλάμπους, που τον αποσπάσαμε από τη Δημοτική εκπαίδευση, πριν εκπαιδεύσουμε καθηγητές. Άρχισε να διδάσκει σε δύο φτωχά σχολεία στη Λεμεσό, στο Γυμνάσιο Επισκοπής και στο Γυμνάσιο Ομόνοιας. Εντάξαμε στο Πρόγραμμα, παιδιά που πήγαν στην Α΄ τάξη Γυμνασίου και είχαν επίπεδο της Β΄ τάξης δημοτικού σχολείου. Κρίναμε ότι δεν μπορούσαν να μένουν με τόση μαθησιακή απόσταση, στην τάξη τους. Πώς θα παρακολουθήσεις τα Ελληνικά της Α΄ Γυμνασίου, όταν δεν ξέρεις της Β΄ Δημοτικού; Καθορίσαμε για τα παιδιά αυτά, παρακολούθηση Ελληνικών για 6 ώρες και Μαθηματικών για 3 ώρες, από τις 35 τη βδομάδα, σε άλλη αίθουσα, με άλλο δάσκαλο, τον Δημήτρη Χαραλάμπους.
Ακολουθούν πιο κάτω, τέσσερις προσωπικές μαρτυρίες καθηγητριών φιλολογικών μαθημάτων, που δίδαξαν τα πρώτα χρόνια στο πλαίσιο του Προγράμματος Αλφαβητισμού και περιγράφουν με συγκινητική ενάργεια, την εξέλιξη και την αποτελεσματικότητα του θεσμού, που όπως επεσήμανε ο Δρ. Παπαδόπουλος, «πέτυχε τον κυριότερο στόχο του, δηλαδή τη δραστική μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μέχρι το 2020, που είναι η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, το Πρόγραμμα άρχισε να υποβαθμίζεται και να φθίνει…».
Τασούλα Χαμάλη, φιλόλογος Γυμνασίου Καλογεροπούλου, 1992: «Δεν είναι δυνατό να απαιτούμε να μας γράψουν πάνω από τη βάση, παιδιά που δυσκολεύονται να διαβάσουν ανάγνωση, να γράψουν, ή να κατανοήσουν κάτι. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η εκπαίδευση δεν είναι μόνο για τους «δυνατούς». Ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού, δεν είναι να βοηθά τους δυνατούς να γίνονται δυνατότεροι και ν’ απορρίπτει τους αδύνατους. Ότι εδώ ισχύει περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, το λατινικό ρητό, «summum ius, summa iniuria» – το μέγιστο δίκαιο, η μεγίστη αδικία», γιατί πραγματικά, αν εφαρμόσουμε απόλυτα το μέτρο της δικαιοσύνης στην αξιολόγηση των παιδιών αυτών, πιστεύω ότι ως εκπαιδευτικοί, αλλά και ως άνθρωποι, διαπράττουμε τη μεγαλύτερη αδικία. Γιατί απορρίπτοντας αυτά τα παιδιά, τα ξεκόβουμε από το ενιαίο σύνολο, τα καταδικάζουμε στο περιθώριο, τα ωθούμε στην παραβατικότητα και στην εγκληματικότητα. Ήδη αυτά τα παιδιά, μας έρχονται στο Γυμνάσιο «εξαγριωμένα», ή ανησυχητικά συνεσταλμένα, πράγμα που είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης από μέρους τους, της απόρριψής τους από το ενιαίο σύνολο και της περιθωριοποίησής τους. Πιστεύω απόλυτα πως στην περίπτωση των παιδιών αυτών, δίκαιο είναι να τα αξιολογούμε ανάλογα με την πρόοδο που κάνουν μέσα στα πλαίσια των δικών τους δυνατοτήτων, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη, τις ευσυνείδητες και κοπιαστικές προσπάθειες που καταβάλλουν, για να μειώσουμε το χάσμα που τα χωρίζει από τα άλλα. Τα παιδιά αυτά μπορούν να βοηθηθούν, αξίζει να βοηθηθούν και οφείλουμε να τα βοηθήσουμε αν θέλουμε ως εκπαιδευτικοί, αλλά και ως άνθρωποι να συμβάλουμε στη δημιουργία όχι ενός κόσμου που να τον απολαμβάνουν μόνο υπερφυσικά απάνθρωπα όντα, αλλά, σύμφωνα με τα λόγια του Παλαμά, στη δημιουργία ενός “όμορφου κόσμου, ηθικού, αγγελικά πλασμένου”».
Λένια Αγαθοκλέους, φιλόλογος Γυμνασίου Λινόπετρας: «Μου πρότειναν ν’ αναλάβω μια ομάδα παιδιών Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο Λινόπετρας, τη σχολική χρονιά 1992-93. Δέχτηκα με ευχαρίστηση, γιατί θα πρόσφερα τις υπηρεσίες μου σε παιδιά που είχαν ανάγκη. Όμως η πρώτη επαφή, ήταν απογοητευτική. Για τρεις τουλάχιστον μήνες, η απογοήτευση και η στενοχώρια μου, ήταν μεγάλη. Ένιωθα άσχημα ψυχολογικά. Όμως η αγάπη μου, η επιμονή και η υπομονή μου, με δικαίωσαν. Περίμενα πως η ομάδα, θ’ αποτελούνταν από παιδιά που έχασαν κάποιες ευκαιρίες μάθησης και που τώρα τους δινόταν η ευκαιρία ν’ αναπληρώσουν τα κενά που είχαν. Όμως διαπίστωσα στο πρώτο στάδιο, ότι τα παιδιά είχαν ποικίλα προβλήματα (δυσκολίες μάθησης, ανεπαρκής συγκέντρωση, απερίσκεπτη συμπεριφορά, υπερκινητικότητα, επιθετικότητα, αυτο-εικόνα αδύνατη κ. α.). Σε δεύτερο στάδιο, άρχισαν να προσπαθούν να κερδίσουν την αγάπη μου και την προτίμησή μου, για το άτομό τους. Ζήλευαν ο ένας τον άλλο και ανταγωνίζονταν. Ενώ στο πρώτο στάδιο, δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν ομάδα και κυριαρχούσε το «εγώ» τους, αργότερα με την πάροδο του χρόνου, όλα εκείνα τα αρνητικά στοιχεία που εμπόδιζαν την ομαλή λειτουργία της ομάδας, άρχισαν να εξαλείφονται. Αρχίζουν να κυριαρχούν η αυτοσυγκέντρωση, η συνεργασία, η υπακοή, η ελεύθερη σκέψη, ο ελεύθερος διάλογος, η αλληλοβοήθεια. Η αντικοινωνική συμπεριφορά τους, αρχίζει να γίνεται ευγενέστερη και να νιώθουν ότι ανήκουν τώρα πια στο κοινωνικό σύνολο. Όσον αφορά τη μάθηση, έγινε μεγάλη πρόοδος. Ανάγνωση και γραφή ελλιπείς, τώρα αρκετά ικανοποιητική. Έκφραση γραπτή-προφορική, τώρα με πλήρες νόημα. Ορθογραφία με λιγότερα λάθη. Γράμματα, αρκετά ευανάγνωστα. Καλύτερη αντίληψη του νοήματος της διδασκαλίας στην κανονική τάξη. Πιστεύω ότι μερικά παιδιά, μπορούν να ξεπεράσουν άλλους μαθητές, που δεν είναι της ομάδας αλφαβητισμού. Το πρόγραμμα ωφελεί στην αυτο-εικόνα τους, αυτοπεποίθηση, κοινωνικότητα, αποδοχή, συμμετοχή τους σε διάφορες δραστηριότητες, εντός και εκτός σχολείου».
Μαρία Σοφοκλέους, φιλόλογος Γυμνασίου Λυκαβηττού: «Στο σχολείο λειτούργησε κατά τη σχολική χρονιά 1993-94, το Πρόγραμμα Αλφαβητισμού με μια ομάδα από οκτώ παιδιά της Α΄ τάξης. Στην αρχή ο διαχωρισμός των παιδιών αυτών από την κανονική τάξη, κόστισε στα παιδιά. Μετά όμως, αφού εξήγησα στα παιδιά τις ωφέλειες του Προγράμματος, άρχισαν να ξεπερνούν το πρόβλημα αυτό, μέχρι που έφτασαν στο σημείο να νιώθουν χαρά όταν βρίσκονταν στην ομάδα. Παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση στην επίδοση των περισσότερων παιδιών που συμμετείχαν στο Πρόγραμμα, έδειχναν ενδιαφέρον για μάθηση και συμμετείχαν στο μάθημα. Δόθηκε ευκαιρία στα παιδιά αυτά που ποτέ δεν μιλούσαν στην κανονική τάξη, να μιλήσουν και να εκφραστούν. Πιστεύω ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό που επιτυγχάνουμε με το Πρόγραμμα αυτό. Ορισμένα παιδιά ξεπέρασαν το φόβο που είχαν να μιλήσουν στην κανονική τάξη και άρχισαν κι αυτά δειλά στην αρχή, μετά όμως άφοβα, να συμμετέχουν ακόμα και στην κανονική τάξη. Τα παιδιά σιγά σιγά κοινωνικοποιήθηκαν και βελτιώθηκε και η προσωπικότητά τους. Φέτος η ομάδα μας ήταν οπωσδήποτε καλύτερη και πιο δυνατή από την περσινή. Τα παιδιά ένιωθαν ευτυχισμένα και ικανοποιημένα. Δύο παιδιά από την ομάδα κατάφεραν στο τέλος της χρονιάς να περάσουν αρκετά μαθήματα, με την αξία τους. Το Πρόγραμμα επομένως, είναι ωφέλιμο και χρήσιμο».
Μάρω Ξενοφώντος φιλόλογος Γυμνασίου Σταυρού Στροβόλου: «Σίγουρα τα παιδιά που παρακολούθησαν το Πρόγραμμα Αλφαβητισμού, (1992-95), βελτιώθηκαν τόσο στο γνωσιολογικό τομέα, όσο και στον ψυχολογικό. Εγώ σαν καθηγήτρια αυτών των παιδιών, κέρδισα πολλά. Κατάφερα να τα προσεγγίσω, δοκιμάζοντας πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και να καταλάβω ότι το κάθε ένα από αυτά, κρύβει ένα δικό του κόσμο και χρειάζεται απλά τη βοήθεια ανθρώπων που το αγαπούν, για να μπορέσει να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Πιστεύω πως οι εμπειρίες που απόκτησα μέσα από το Πρόγραμμα Αλφαβητισμού, με έκαναν καλύτερο άνθρωπο και δάσκαλο. Πειραματιζόμενη, με κύριο πάντα γνώμονα την αγάπη και το σεβασμό προς αυτά τα παιδιά, βρήκα μεθόδους και τρόπους προσέγγισής τους που έφεραν αποτελέσματα προόδου και καλυτέρευσης. Το σημαντικότερο κυρίως που πέτυχα, ήταν η συναισθηματική τους αλλαγή και η βελτίωση αισθητά, της αυτο-εικόνας τους. Ενώ στην αρχή ήταν άβουλα, ντροπαλά και χωρίς πρωτοβουλίες άτομα, στη συνέχεια εκδήλωσαν την προσωπικότητα και την ικανότητά τους και ανέπτυξαν πρωτοβουλίες και ενέργειες, που με εξέπληξαν. Στο τέλος της χρονιάς, η ικανοποίηση που πήρα από την πρόοδο αυτών των παιδιών, μου ανταπέδωσε στο εκατονταπλάσιο, τους κόπους και τις αγωνίες μου. Ο φόβος μου ήταν μήπως την επόμενη σχολική χρονιά, δεν μου ανατεθεί να ασχοληθώ με το Πρόγραμμα. Ελπίζω και εύχομαι να συνεχιστεί και να διευρυνθεί, ώστε να καλύψει όλες τις γυμνασιακές τάξεις. Ευχαριστώ όλους αυτούς που μου έδωσαν την ευκαιρία να εργαστώ στο Πρόγραμμα και να βελτιωθώ μέσα απ’ αυτό, σαν άνθρωπος και δάσκαλος».
Ο «σχολικός πόνος», σε ένα τοίχο του σπιτιού του Δρα Παπαδόπουλου…
Φωτό: Ο Δρ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, στο σπίτι του στη Λεμεσό, την Κυριακή 22 Ιουλίου 2018, με τον Μάριο Δημητρίου.
