ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Παραχωρώ σήμερα τη στήλη στους δύο αγαπητούς συναδέλφους Ανδρέα Παράσχο και Σεβγκιούλ Ουλούνταγ (Sevgul Uludag) και σε όσα συγκλονιστικά είπαν παραλαμβάνοντας το βραβείο τους για τη συνεισφορά τους ως δημοσιογράφοι στον αγώνα για την εξακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων στην εκδήλωση του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας μας (ΟΠΕΚ) τη Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2019 στη Δημοσιογραφική Εστία στη Λευκωσία.
Είπε ο Ανδρέας Παράσχος μεταξύ άλλων: «Όταν, ενωρίς, το 1994, έγραφα τους στίχους «Του Βαγορή», του τραγουδιού που σχεδόν αμέσως έγινε ύμνος για τους αγνοούμενους της Κυπριακής Τραγωδίας, θεωρούσα ότι μια από τις κορυφαίες στιγμές της έμπνευσης του στιχουργού ήταν η διατύπωση εκείνου του ιερού τότε αριθμού 1619 σε δεκαπεντασύλλαβο:
Εννιά τζιαι δέκα τζι’ εκατόν τζιαί σίλιοι πεντακόσιοι
τ’ άρματα εζωστήκασιν στον πόλεμον τζιαι πάσιν
ο πκιό μιτσής τριών γρονών χαζίριν τζιαι παρπάταν
τζι’ ο μιάλος ήτουν εκατόν τζι’ έδειγνεν τους τη στράταν
Εκείνο όμως που ποτέ δεν φανταζόμουνα είναι ότι σε λιγότερο από ένα χρόνο και εντελώς τυχαία θα ανακάλυπτα ότι οι αγνοούμενοι δεν ήταν 1619 και δεν ήταν μόνο Ελληνοκύπριοι. Ήταν στο κοιμητήριο της Λακατάμειας, όπου μετά από μία κηδεία, ο φίλος μου Άγγελος Αγγελής, μου υπέδειξε ότι υπήρχαν μνήματα με επιτύμβιες ενδείξεις τύπου, «άγνωστος πολίτης πεσών 20 Ιουλίου 1974», και «άγνωστος στρατιώτης πεσών 17 Αυγούστου 1974» και άλλες ημερομηνίες που παρέπεμπαν σε πεσόντες της εισβολής. Σκέφτηκα ότι ήταν αδιανόητο, 21 χρόνια μετά, να υπήρχαν αγνοούμενοι θαμμένοι στις ελεύθερες περιοχές –όπως διατεινόταν και ο Ραούφ Ντενκτάς- και αυτό να περνούσε απαρατήρητο. Κάποιο λάθος θα υπήρχε ή κάποια σκοπιμότητα; Άρχισα να ψάχνω και να γράφω. Στην αρχή ζήτησα από τον τότε πρόεδρο της Επιτροπής Συγγενών, τον Παπά Χριστόφορο να μου πει για τους τάφους στη Λακατάμεια. Μου απάντησε ότι δεν είχε ιδέα. Κοιτάζοντας τους τόμους των εφημερίδων του 1975, εντόπισα φωτογραφία του, μαζί με τον Μακάριο, στο πρώτο τρισάγιο στο κοιμητήριο Λακατάμειας. Μετά έψαξα για τον κατάλογο τον αγνοουμένων. Στην Επιτροπή Συγγενών Αγνοουμένων και Αδηλώτων Αιχμαλώτων, μου απάντησαν ότι ήταν άκρως απόρρητος. Το ίδιο μου είπε και το τότε μέλος της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ), Ηλίας Γεωργιάδης. Ήταν φανερό ότι όλοι κάτι έκρυβαν. Μετά ανακάλυψα ότι στη Λακατάμεια έγιναν εκταφές την περίοδο 1979-81 και συγγενείς Ελλαδιτών πεσόντων πήραν οστά και τα έθαψαν στην Ελλάδα και άλλα τα πήγαν στον Τύμβο και τα ψέκαζαν, και ακουσίως θέλω να πιστεύω, καταστράφηκε κάθε ίχνος DNA από αυτά.
Στη συνέχεια ένας καλός συνάδελφος, που πήγε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, βρήκε αφημένο σε ένα τραπεζάκι μαζί με προπαγανδιστικό υλικό τον «άκρως απόρρητο» κατάλογο των αγνοουμένων. Εδώ η έρευνα με οδήγησε σε πολλά, σχεδόν αδιανόητα περιστατικά μέχρι και σε ένα γηραιό «αγνοούμενο», φύλακα στην Εταιρεία Γενικών Κατασκευών στην Παλλουριώτισσα, (Ανδρέας Μαγιάς) ο οποίος μου έδειξε και την επιταγή που λάμβανε κάθε μήνα εξαιτίας του ότι ήταν αγνοούμενος. Πρέπει να είμαι ο μόνος δημοσιογράφος που πήρε συνέντευξη από αγνοούμενο! Όταν είδα ότι ουδείς αντέδρασε μετά το σχετικό δημοσίευμα το Δεκέμβριο του 1995, κατάλαβα ότι κανένας των εντεταλμένων κρατικών και μη λειτουργών και επιτρόπων ενδιαφερόταν ουσιαστικά για το πρόβλημα, ούτε καν η Επιτροπή των Συγγενών, που θα έπρεπε λογικά να είχε εξεγερθεί. Εκείνο που ενδιέφερε όλους ήταν η διατήρηση του στάτους κβο: Οι 1619 να παραμένουν αγνοούμενοι σε ένα κατάλογο «άκρως απόρρητο» και οι ίδιοι στις καρέκλες τους ανέγγιχτοι και κυρίως ανεξέλεγκτοι. Είναι γι’ αυτό που σήμερα γίνονται δραματικές εκκλήσεις για πληροφορίες προς εντοπισμό χώρων ταφής. Μόνο που οι μάρτυρες έχουν ως επί το πλείστον πεθάνει και το θέμα κλείνει οριστικά. Στη χθεσινή μου στήλη στην Καθημερινή επιχείρησα να συνοψίσω μέσα στις 600 λέξεις που μου επιτρέπει ο χώρος αλλά και υπομονή του αναγνώστη, τα 55 χρόνια του μαρτυρίου των αγνοουμένων. Κατέληγα σε δύο παραδείγματα, ανάλγητων και εγκληματικών συμπεριφορών: 1. Της ΔΕΑ που αναζητούσε τα τελευταία χρόνια αρχεία με στοιχεία αγνοουμένων στο εξωτερικό, σπαταλώντας χρόνο και χρήμα, ενώ κρατούσαν κλειδωμένα στα γραφεία της στο Λήδρα Πάλας, από το 2003, αρχεία της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, με στοιχεία για χώρους ταφής και δεύτερο, το άλλο το τεράστιο κεφάλαιο, της εγκληματικής μετακίνησης τάφων από τον τουρκικό στρατό. Τα αποκαλύψαμε, τα ξαναγράψαμε, απευθυνθήκαμε μέχρι και στον Γ.Γ του ΟΗΕ. Φωνή βοώντος εν τη ερήμω.
Σήμερα, σκέφτηκα ότι θα μου ταίριαζε περισσότερο από ένα βραβείο να απευθυνθώ στην Ε.Ε. που είναι ο χρηματοδότησης με κάποια εκατομμύρια ετησίως, του προγράμματος εκταφών της ΔΕΑ, το οποίο όπως ομολογείται από τις δραματικές εκκλήσεις των μελών της ΔΕΑ, έχει περιπέσει σε τέλμα λόγω έλλειψης πληροφοριών και απουσίας μαρτύρων και με αφορμή αυτό, να πω μια μικρή ιστορία, την οποία παρακαλώ τον φίλτατο Ιερόθεο Παπαδόπουλο που είναι ο επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της ΕΕ στην Κύπρο, να τη διαβιβάσει – αν κρίνει ορθό – στην Κομισιόν.
Τον Φεβρουάριο του 2009, ένας Τ/Κ από τη Λάρνακα, συμμαθητής μου στην Αμερικανική Ακαδημία και φίλος μου που ζει στην Κερύνεια, ήρθε και με ενημέρωσε για ένα τάφο περισυλλογής παρά το αλιευτικό καταφύγιο Λαπήθου δίπλα από το ξενοδοχείο Celebrity. Πήγαμε μαζί και μου διηγήθηκε ότι από το χώρο εκείνο, Τ/Κ φοιτητές της ιατρικής έβγαζαν κρανία που τους βοηθούσαν στη μελέτη τους. Έγραψα σχετικό ρεπορτάζ στην «Κ», με μαρτυρίες, βασικότερη εκ των οποίων ήταν η κατάθεση στην Αστυνομία της Δημοκρατίας, τον Μάρτιο του 1977, του Σάββα Θεοδούλου Μαστραππά από τη Λάπηθο, ότι επρόκειτο για δύο μεγάλους ομαδικούς τάφους περισυλλογής, με Ε/κ νεκρούς του Ιούλη του ’74.
Επέμεινα και τα επόμενα χρόνια με το επιχείρημα ότι θα γίνει μετακίνηση των οστών αλλά δυστυχώς τίποτα δεν έγινε. Η ΔΕΑ πήγε στο χώρο πριν από 4 χρόνια κι ανακάλυψε από τα απομεινάρια των οστών ότι ο τάφος μετακινήθηκε. Τώρα, από το Φεβρουάριο του 2019 μέχρι σήμερα υπάρχει ομάδα της ΔΕΑ στο χώρο και μαζεύει ότι έμεινε… Αν όμως η τουρκική πλευρά δεν ενημερώσει τη ΔΕΑ που έχει πάει τα οστά εκείνα κι αν στις συνομιλίες το ζήτημα των αγνοουμένων δεν τεθεί στην κορυφή της ατζέντας και δεν ελέγχεται από τους ηγέτες και εάν η Ε.Ε. δεν ζητά λογαριασμό για τα λεφτά που καταθέτει στο τεράστιο αυτό κεφάλαιο, τότε όχι μόνο δεν θα είναι άξιος ο μισθός σας κι ο δικός μας, αλλά το καράβι με τις δυο χιλιάδες ψυχές και τις πολλές άλλες χιλιάδες των συγγενών θα συνεχίσει να χάσκει τσακισμένο πάνω από το βάραθρο και θα ακούγεται στα αυτιά όσων έχουν ακόμα συνείδηση, το Ρέκβιεμ των αγνοουμένων μας: «Ώρα καλή σου Βαγορή που ’ρτες που την αγχόνην/είμαστεν αγνοούμενοι που πάππον ως αγγόνιν»…
Είπε η Σεβγκιούλ Ουλούνταγ (Sevgul Uludag) μεταξύ άλλων: «Ήρθα εδώ όχι με χαρά αλλά με λύπη στην καρδιά μου για να πω την αλήθεια όπως τη βλέπω και για να δώσω φωνή στους αναγνώστες μου, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους που έχουν δώσει πληροφορίες για το τι συνέβη στο παρελθόν, πληροφορίες για πιθανούς τόπους ταφής και που έχουν αποβιώσει. Απόψε θέλω να τιμήσω αυτούς τους αφανείς ήρωες της χώρας μας για τους οποίους κανείς δεν μιλά. Οι αναγνώστες μου και από τις δύο πλευρές απέδειξαν ότι υπάρχει ακόμα η ανθρωπιά σε αυτό τον τόπο παρά τα προβλήματα και τα εμπόδια. Απέδειξαν ότι ναι, είναι δυνατό να συνεργαστούμε σε ανθρωπιστικά θέματα αν δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας. Σκάβουμε για την αλήθεια σαν να σκάβουμε πηγάδια με μια καρφίτσα, μετά από τόσες δεκαετίες που έχουν περάσει, μετά από τόσες εποχές που ήρθαν και έφυγαν, μετά που τόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει, μετά που ακόμα και τα παιδιά των «αγνοουμένων» πεθαίνουν λόγω ηλικίας. Πόσα χρόνια πρέπει να περάσουν για να καθαρίσει αυτή η πληγή, σύμφωνα με τους αξιωματούχους των δύο κυριότερων κοινοτήτων σ’ αυτό τον τόπο; Πόσα χρόνια, πόσες δεκαετίες, πόσα παιδιά και συγγενείς «αγνοουμένων» πρέπει να πεθάνουν πριν ανακαλυφθούν τα οστά τους και να κάνουν τελικά την κηδεία των αγαπημένων τους που εξαφανίστηκαν πριν 56 ή πριν 45 χρόνια…Γιατί δεν μπορούμε να συνεργαστούμε πραγματικά ως οι δύο κυριότερες κοινότητες στο νησί, ακόμα και σε αυτό το ανθρωπιστικό θέμα των «αγνοουμένων προσώπων» και πώς περιμένουμε να συνεργαστούμε σε ένα σωρό άλλα πολύπλοκα θέματα στο μέλλον; Αν δεν μπορούμε για τόσες πολλές δεκαετίες να λύσουμε το ανθρωπιστικό ζήτημα των «αγνοουμένων», πώς μπορούμε να περιμένουμε ότι θα λύσουμε το αποκαλούμενο «κυπριακό πρόβλημα» και να ζήσουμε ειρηνικά σε αυτό τον τόπο; Γιατί δεν μπορούμε να μοιραστούμε τις πληροφορίες που έχουμε και γιατί συνεχίζουμε να παίζουμε το παιγνίδι της «προσποίησης» αντί να είμαστε ειλικρινείς; Γιατί δεν μπορούμε να δούμε τα δικά μας συμφέροντα ως Κύπριοι και γιατί θέλουμε πάντα να επιστρατεύουμε τους «ξένους», τις «μητέρες πατρίδες» και τους «προστάτες», αντί να αντιμετωπίσουμε τις πληγές μας; Με αυτή τη νοοτροπία εμείς οι Κύπριοι αναπόφευκτα θα χάνουμε πάντα. Καλώ τον καθένα να σκεφτεί έντιμα για όλα γύρω μας, αντί να προσποιείται και να πέφτει στην παγίδα των «τάσεων» που επικρατούν. Ας είμαστε ειλικρινείς για χάρη των παιδιών μας γιατί στον επόμενο γύρο της σύγκρουσης το τίμημα μπορεί να είναι οι ζωές των παιδιών μας…Είναι οι δικές τους ζωές που θα χαθούν άδικα, όπως χάθηκαν οι ζωές τόσων πολλών από τη δική μας γενιά και από την προηγούμενη…Ας προσπαθήσουμε να σταματήσουμε αυτό τον κύκλο της βλακείας και της προσποίησης και να δούμε την πραγματική εικόνα σε αυτό τον τόπο και γύρω μας…και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να είμαστε έντιμοι και ειλικρινείς»…
Φώτο: Η Σεβγκιούλ Ουλούνταγ και ο Ανδρέας Παράσχος το βράδυ της βράβευσης στις 9 Δεκεμβρίου 2019.
